به گزارش خبرنگار «نبض انرژی» اواسط اسفندماه سال گذشته بود که آیین رونمایی از معاملات گواهی سپرده نفتخام و میعانات گازی در وزارت نفت برگزار شد. این نشست نقطه عطفی در تاریخ صنعت نفت و اقتصاد ایران بهشمار میرود. آغاز این معاملات تحقق آرزوی دیرینه صحنه اقتصادی کشور برای عرضه نفتخام و میعانات گازی در بورس داخلی بهشمار میرود. این اقدام در واقع مردمیسازی نفت است و میتواند ضربهپذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز را کاهش دهد. این مهم را میتوان تحقق بند ۱۳ سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی دانست و با انتخاب مشتریان راهبردی، مشارکت دادن بخش خصوصی در فروش، افزایش صادرات برق، افزایش صادرات فرآوردههای نفتی، ایجاد تنوع در روشهای فروش، افزایش صادرات گاز و افزایش صادرات پتروشیمی محقق میشود که عرضه گواهی سپرده نیز یکی از این آیتمها بهشمار میرود.
در همین راستا همایون دارابی کارشناس بازار سرمایه در گفتگو با خبرنگار«نبض انرژی» در رابطه با گواهی سپرده نفتی و میعانات گازی، اظهار کرد: اوراق نفتی یک ابزار نوینی است که پس از مدتها انتظار معرفی شده است هر چند کامل نیست؛ اما گام بسیار مهم و روبه جلو است.
وی تصریح کرد:براساس این ابزار هر برگه معادل هزار بشکه نفت خام سنگین یا میعانات گازی است که خریداران در صورتی که بتوانند تا 700 هزار برگه را در اختیار داشته باشند، می توانند به وزارت نفت مراجعه و نفت را در هر مقصدی که امکانپذیر باشد دریافت کنند.
دارابی تأکید کرد: بحث اساسی که در این زمینه وجود دارد این است که تنها ابزاری است که در بورس به دلار مورد معامله قرار می گیرد. گواهی سپرده تنها ابزاری است که به صورت دلاری است یعنی نرخ دلار حوالهای ضربدر رقمی که کشف میشود؛ قیمت ابزار را مشخص میکند و از این نظر یک گام رو به جلو است و در آینده در تلفیق با آپشنها و انواع قراردادهای اختیار معامله میتواند مفید باشد.
وی اضافه کرد: از سوی دیگر خبر خوبی برای پالایشگاهها و برای افرادی که واردات سنگین را انجام می دهند، است؛ چرا که با ریال از وزارت نفت خریداری و در مقاصد صادراتی آن را دریافت کنند.
دارابی ادامه داد: یکی از جذابیتهای این گواهیها تحویل فیزیکی است؛ در حال حاضر انجام عمده معاملات بسیار سخت است اما بهرحال یک نوع اطمینان لازم است؛ با آمدن این ابزارها کمک خوبی است؛ یعنی میتوان این ابزار را خریداری کرده و نزد وزارت نفت بسپاریم و نفت مورد نیاز را در هر کجای دنیا تحویل بگیریم. مینیریفاینریها و پالایشگاههای کوچک هم میتوانند از این ابزار استفاده کنند و نفت آینده مورد نیاز خود را خریداری کنند.
به گزارش خبرنگار «نبض انرژی» گواهی سپرده کالایی نفت، ورقه بهاداری است که نشاندهنده مالکیت اشخاص بر یک بشکه نفتخام یا میعانات گازی است که قابلیت معامله ثانویه در بورس انرژی را دارد. با تعیین قیمت پایه فروش از سوی شرکت ملی نفت ایران و انجام فرایندهای مربوط به معاملات در بورس انرژی، مالک ورقه فارغ از نوسانهای بازار مالک یک بشکه استاندارد از محصول خریداریشده میشود و میتواند این ورقه را در بازار ثانویه معامله، یا با طی مراحل قانونی نسبت به دریافت محصول خریداریشده اقدام کند.
با این گواهی شرکت ملی نفت ایران بهعنوان فروشنده میتواند محصول خود را به قیمت روز و عادلانه در بازار جدیدی بهفروش برساند و فعالان جدیدی به حوزه خریدوفروش وارد کند. از طرفی شرکت ملی نفت ایران قادر میشود سهم ریالی مورد نیاز خود را مطابق بودجه از این طریق با شرایط بهتری محقق کند، همچنین امکان جلب سرمایههای خارجی، سرمایه ایرانیان خارج از کشور و دارندگان سبدهای بزرگ ریالی را در پروژههای خود فراهم میکند.
این گواهی بهعنوان یک ابزار مالی تازه در سبد داراییهای بورسی افراد قرار گرفته و ریسکهای ناشی از نگهداری ریالی سرمایه را پوشش میدهد، ضمن آنکه این سپرده نخستین ابزار دلاری بازار سرمایه است و راهگشای ورود دیگر ابزارهای مالی مبتنی بر ارزهای خارجی بهکشور خواهد بود.
فعالان عادی و حرفهای بازار با استفاده از این ابزار امکان صدور واحدهای سرمایهگذاری مختلف مانند واحدهای سرمایهگذاری صندوقهای مشترک و… را با خرید، نگهداری و استفاده از این نوع دارایی بهعنوان دارایی پایه فراهم میکنند.
این گواهی همچنین ابزارهای معاملات آتی، تبعی و توکنهای رمز ارزهای الکترونیکی را برای فعالان بازار سرمایه فعال و قابل دسترس و به طراحی شاخص بومی در قیمتگذاری نفت کمک میکند. این ابزار امکان استفاده فعالان بازار سرمایه برای توسعه ابزارهای مالی مشترک با دیگر بازارهای مالی از جمله بازار پول را فراهم میکند و امکان ورود پول هوشمند به بازار سرمایه را فراهم کرده و لنگری برای توسعه بازار سرمایه و حفظ ارزش بهشمار میرود.
این سپرده امکان تبدیل و نگهداری سبدهای ریالی به کالا و نگهداری آن بهصورت دلاری را برای سرمایهگذاران بزرگ فراهم میکند. سرمایهگذاران خرد میتوانند با خرید واحدهای سرمایهگذاری در صندوقهای سپرده کالایی و صندوقهای بازارگردانی با ریسک کمتری در این بازار وارد شوند، همچنین امکان مشارکت در خریدوفروش نفت با سرمایه ریالی برای سرمایهگذاران فراهم میشود و ریسک مالی بانکها، صندوقهای سرمایهگذاری و شرکتهای سرمایهگذاری را کاهش میدهد.
این اوراق پشتوانه محکمی برای ریال فراهم میکند و بهصورت امن و بدون هزینه قابل نگهداری است. این ابزار امکان ورود، خروج و چرخش امن سرمایههای فعالان اقتصادی به کشور، همچنین امکان ورود سرمایهگذاران خارجی و ایرانیان خارج از کشور را بهصورت مطمئن فراهم میکند و هنگام خروج سرمایهگذار یا برداشت سود حاصل از سرمایهگذاریها، ریسک ناشی از نوسانات ریال را برای سرمایهگذاران خارجی پوشش میدهد.
این ابزار امکان تبدیل و استفاده از سرمایههای ریالی و وثایق ریالی را در خریدوفروش نفت فراهم و بازارهای جدیدی را برای فعالان دیگر حوزههای تحریمی در راستای ورود به تجارت نفت ایجاد میکند، همچنین فعالان حوزه تجارت نفت اعم از فروشندگان، سرمایهگذاران، بیمهکنندگان، حملکنندگان و … میتوانند با خرید، استفاده و نگهداری از این اوراق به روشهای مختلف، هزینههای مالی خود ناشی از هزینه وثیقه، تضمین، بیمه، پوشش ریسک، سرمایهگذاری و … را کاهش دهند.
این فعالان میتوانند سرمایه در گردش مناسبی را از منابع ریالی داخلی یا ناشی از وثیقهگذاری داراییهای داخلی فراهم کنند. این ابزار امکان جلب مشارکتهای خرد و سرمایههای کوچک را در این بازار برای فعالان حوزه تجارت نفت فراهم میکند.
امکان رفع تعهد ارزی ناشی از صادرات با خرید این اوراق برای فعالان اقتصادی و مولدسازی و قابل تحصیل کردن داراییهای ریالی فعالان حوزه تجارت که بهصورت راکد مانده است، از دیگر مزایای آن بهشمار میرود.
بهطور کلی مزایایی که ذکر شد مواردی از استفادههای خرد و کلان در حوزه اقتصادی است و میتوان از این ابزار مالی بهعنوان کلاسی تازه از دارایی نام برد که به توسعه چندوجهی بازار بورس و رونقبخشی به این بازار کمک شایانی خواهد کرد.
ویژگیهای گواهی سپرده نفتخام
استاندارد تحویل نفت خریداریشده بسته به نوع کشتی، بین ۷۰۰ هزار، یک میلیون و ۲ میلیون بشکه قابلانتقال است و تا ۲ درصد تخفیف حجمی میگیرد. امکان خرید حداقل هزار بشکه برای این نوع سپرده وجود دارد. این سپردهها را میتوان روزهای دوشنبه، سهشنبه و چهارشنبه هر هفته از ساعت ۱۱ تا ۱۴ معامله کرد و دوره معاملاتی نیز ۳۶ ماه تعیین شده است. گفتنی است هزینه انبارداری کالای خریدهشده تا ۱۸ ماه با نرخ صفر محاسبه میشود.
نحوه انجام این معاملات بهصورت حراج پیوسته و دامنه نوسان نیز نامحدود تعیین شده و محدودیت سقف دارایی نیز ندارد و واحد وزنی آن بشکه است.
شایان ذکر است که سفارشگذاری این کالا بهصورت ارزی انجام میشود و تسویه آن بهصورت ریالی با نرخ ETS است.
ویژگیهای گواهی سپرده میعانات گازی
گواهی سپرده میعانات گازی نیز که قابل معامله برای صادرات نیز است، با استاندارد تحویل ۳۰۰ هزار بشکهای معامله میشود و همچون گواهی سپرده نفتخام تا ۲ درصد تخفیف حجمی دارد و حداقل میزان خرید نیز معادل ۵۰۰ بشکه است و در همان روزهای معاملات سپرده نفت از ساعت ۱۰:۴۵ تا ۱۴ معامله و دوره معاملاتی آن نیز ۳۶ ماهه است و کالای خریداری شده تا ۱۸ ماه با نرخ صفر انبارداری میشود.
این گواهیها نیز حراج ناپیوسته دارند و محدوده نوسان قیمت و سقف دارایی محدود نیز ندارد و واحد وزنی آن بشکه است.
چگونه گواهی سپرده نفتخام و میعانات گازی بخریم؟
متقاضیان ابتدا با مراجعه به سامانه سجام اقدام به ثبتنام و اخذ کد بورسی میکنند. پس از آن افراد حقیقی با مراجعه به شرکتهای سبدگردان دارای مجوز در سایت کدال، اقدام به دریافت کد PRX میکنند و افراد حقوقی با مراجعه به کارگزاران عضو بورس انرژی ایران کد PRX خود را میگیرند.
پس از آن انجام معاملات برخط توسط کارگزار با استفاده از نمادهای سامانه معاملاتی با ثبت درخواست سفارش بهکارگزار مورد نظر و انجام معاملات ازسوی کارگزار انجام میشود.
چگونه کالای خریداریشده را تحویل بگیریم؟
خریدار باید ضمن اعلام درخواست تحویل به شرکت سپردهگذاری نسبت به معرفی کشتی به شرکت ملی نفت ایران و گرفتن تأیید آن اقدام کند و پس از آن نوبت تحویل به خریدار ابلاغ شده و کالا در موعد مقرر تحویل میشود.
شرکت ملی نفت ایران میتواند عملیات Roll Over را به وکالت از خریداران انجام دهد. اعتبار گواهی سپرده تاریخ انقضا ندارد و اگر دوره معاملاتی پایان یابد و خریدار برای تحویل اقدام نکند، بعد از کسر هزینههای مربوط به غلتاندن (Roll Over) گواهی به یک نماد جدید انتقال داده میشود.
هر ورقه گواهی سپرده معادل یک بشکه نفتخام یا میعانات گازی است که به پشتوانه مخازن شرکت ملی نفت ایران که در بورس انرژی ایران پذیرفته شدهاند منتشر میشود و اشخاص حقیقی و حقوقی امکان خرید و تحویل نفتخام یا میعانات گازی را طبق مقررات بازار سرمایه خواهند داشت.
این گواهیها مزایای بسیاری دارند که بهطور کلی میتوان از مزایای خاص اقتصادی بهدلیل راهبردی بودن محصولات حوزه انرژی، استفاده از ظرفیتهای بخش خصوصی ذینفع، بررسی مباحث بازرگانی و تحویل بهصورت موازی، اثرپذیری قیمتگذاری از بازار بورس، قیمتگذاری صحیح و حرفهای، معاملات واقعی فعالان در قالب سازوکار بازار، ابزار پوشش ریسک تورم (دارایی شناور)، حمایت ملموس و قانونی، ابزار توثیق و تضمین، ابزار فروش و توسعه بازار و ابزار تهاتر یاد کرد.
در واقع معرفی معاملات گواهی سپرده نفتخام و میعانات گازی، انجام کاری نشدنی و در راستای منویات مقام معظم رهبری بود که در جمع روحانیون شیعه و اهل سنت کرمانشاه فرمودند: بروید سراغ کارهای نشدنی تا بشود. تصمیم بگیرید بر برداشتن کارهای سنگین تا بردارید.
جامعه هدف گواهی سپرده نفتخام و میعانات گازی چه کسانی هستند؟
در این مرحله تمامی سرمایهگذاران دارای کد بورسی جزو جامعه هدف این گواهی هستند.
آیا گواهی سپرده نفتخام و میعانات گازی دارای سود تضمینی و هزینه تأمین مالی است؟
خیر، چون گواهی سپرده نفتخام و میعانات گازی اوراق بدهی نیست و از نوع اوراق بهادار است، پس دارای سود تضمینی و هزینه تأمین مالی نیست.
تفاوت گواهی سپرده نفتخام با اوراق سلف نفتی چیست؟
برخلاف اوراق سلف نفتی، گواهی سپرده نفتخام اوراق تأمین مالی نیست. گواهی سپرده نفتخام روشی برای فروش نفت است. یعنی در این روش فرآیند تحویل کالا اتفاق میافتد. این در حالی است که آن دسته از ابزارهای مالی همچون سلف که از نوع اوراق بدهی هستند، لزوماً به تحویل کالا نمیانجامند. برای مثال هیچکدام از قراردادهای سلف موازی استاندارد تا امروز منجر به تحویل نشدهاند و تماماً با پرداخت حداکثر سود، منجر به تسویه نقدی شدهاند.
اوراق سلف همزمان دارای اختیار معامله هستند و دارندگان اوراق در صورت متضرر شدن بابت افت قیمت نفت میتوانند با سود فروش از معامله خارج شوند. قابلیت راهاندازی بازار قراردادهای آتی نفتخام به پشتوانه گواهی سپرده نفت وجود دارد و خریداران گواهی سپرده نفتخام همه اشخاص حقوقی میتوانند باشند، از طرفی گواهی سپرده نفتخام فاقد سود ثابت تضمینی است.
چقدر نفت و میعانات قرار است با صدور گواهی سپرده عرضه شود؟
۳۶ میلیون گواهی سپرده نفتخام (معادل ۳۶ میلیون بشکه نفتخام) و ۳۶ میلیون گواهی سپرده میعانات گازی معادل ۳۶ میلیون بشکه میعانات گازی در طول یکسال عرضه میشود.
تحویل گواهی سپرده چگونه خواهد بود؟
تحویل محموله برای گواهی سپرده از نوع FCA ،FOB و EXW است.
درآمد حاصل از فروش این گواهیها چگونه و کجا هزینه خواهد شد؟
تمامی وجوه حاصل از فروش گواهی سپرده به حساب شرکت ملی نفت ایران واریز میشود و مطابق عملیات رایج واحد مالی شرکت تسهیم خواهد شد. این اوراق بهصورت ارزی است و در گام نخست دریافت و تسویه وجه آن بهصورت ریالی خواهد بود.
تسویه حساب بهچه صورت است؟
شرکت سپردهگذاری مرکزی، عملیات پایاپای گواهی سپرده حاملهای انرژی و تسویه وجود ناشی از معاملات و انتقال مالکیت گواهی سپرده حاملهای انرژی را بهعهده دارد. روز تسویه برای معاملات گواهی سپرده حاملهای انرژی دو روز کاری پس از انجام معامله (T+۲) خواهد بود. مهلت زمانی تسویه بر اساس مصوبه هیئت مدیره شرکت سپردهگذاری مرکزی قابل تعییر است. کاهش مدت تسویه معاملات گواهی سپرده حاملهای انرژی تا یک روز پس از انجام معامله با درخواست بورس و تأیید شرکت سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه امکانپذیر است.
آیا گواهی سپرده ابزاری برای تأمین مالی است؟
از این گواهی میتوان برای تأمین مالی، پرداخت بدهیها، ارائه ضمانتنامهها و توثیق استفاده کرد، زیرا گواهی سپرده جزو اوراق بهادار محسوب میشود و امکان دریافت تسهیلات از بانک یا مؤسسههای مالی و اعتباری با وثیقه گذاشتن این گواهی وجود دارد.
گواهی سپرده چقدر کارمزد دارد؟
مثل همه انواع گواهیهای سپرده کالایی، گواهی سپرده نیز دارای کارمزد قانونی و متعارف است. کارمزد معاملات نیز مطابق مصوبه هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار خواهد بود.
آیا معاملات ثانویه اوراق گواهی سپرده، شامل مالیات بر ارزش افزوده است؟
با توجه به مصوبه قانون بودجه سال ۱۴۰۱ مجلس شورای اسلامی و قانون مالیات بر ارزش افزوده، این نوع فروش شامل مالیات بر ارزش افزوده نخواهد شد.
دوره معاملاتی گواهی سپرده چقدر است؟
دوره معاملاتی این اوراق ۳۶ ماه پس از نخستین روز عرضه در بورس انرژی خواهد بود.
معاملات گواهی سپرده ریالی است یا دلاری؟
محاسبه قیمت گواهی سپرده سبک بهصورت ارزی (به دلار) و تسویه آن بهصورت ریالی انجام میشود. برای تسویه ریالی، نرخ تسعیر بر مبنای سامانه معاملات الکترونیک (ETS) محاسبه میشود.
آیا گواهی سپرده تعهدی برای دولتهای بعدی ایجاد میکند؟
خیر با توجه به اینکه گواهی سپرده منجر به تحویل ۱۰۰ درصدی نفتخام و میعانات میشود، هزینه جدیدی برای دولت ایجاد نمیکند و تعهدی برای دولت بعدی نیز بهوجود نمیآورد.
سرمایهگذار خارجی چگونه میتواند از گواهی سپرده استفاده کند؟
سرمایهگذاران خارجی میتوانند با خرید نفت و میعانات گازی از طریق گواهی سپرده و تحویل گرفتن محمولهها و صادرات آن سرمایه خود را بهصورت ارزی حفظ کند. در واقع، میتوان از این گواهی برای گارانتی برگشت پول سرمایهگذاران خارجی استفاده کرد.