به گزارش خبرنگار «نبض انرژی» نقش صنعت پتروشیمی در اشتغال‌زایی، خلق ارزش و ارزآوری سبب شده است که این صنعت، جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد ایران داشته باشد. در دو دهه اخیر، سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای در صنعت پتروشیمی صورت گرفته است و هم‌اکنون کشور از حیث ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی در جایگاه دوم منطقه بعد از عربستان قرار دارد. کشورمان طرح‌های عظیمی را برای توسعه ظرفیت صنعت پتروشیمی آغاز کرده است. بااین‌حال، چالش‌ها و مشکلات متعددی مانند تحریم‌های امریکا علیه اقتصاد ایران، کمبود منابع مالی برای توسعه طرح‌ها، مسائل مرتبط با تأمین خوراک پایدار و قیمت‌گذاری‌های غیررقابتی خوراک نیز در این صنعت وجود دارد که عدم مواجهه هوشمندانه با آن‌ها، توسعه این صنعت راهبردی را در مقایسه با دیگر رقبا ازجمله عربستان با چالش جدی مواجه می‌سازد. برخی چالش‌ها مانند تحریم‌ها منشأ بیرونی دارند، اما برای دیگر چالش‌ها و مشکلات یادشده راهکار‌هایی مانند استفاده حداکثری از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه پتروشیمی، تمرکز بر احداث واحد‌های جدید و توسعه واحد‌های کنونی برای سرمایه‌گذاری در زنجیره پایین‌دست دارای ارزش‌افزوده بیشتر، قیمت‌گذاری مناسب خوراک و یوتیلیتی در راستای حفظ قدرت رقابت با کشور‌های منطقه، سرمایه‌گذاری در میادین گازی برای تأمین خوراک پایدار و نیز استفاده از ظرفیت‌های صندوق توسعه ملی، سیستم بانکی و بازار سرمایه برای رفع تنگنا‌های مالی شرکت‌های پتروشیمی پیشنهاد می‌شود.
صنعـت پتروشـیمی بـه‌عنـوان پیشران بسیاری از صنایـع در کشـور، در سـالیان گذشـته توانسـته رشـد کمّـی قابـل‌توجهـی را تجربـه کنـد، ولـی ایـن رشـد بـا نارسـایی‌هایی از قبیـل مـوارد زیـر همـراه بـوده اسـت: (۱) تمرکــز بیشــتر ســرمایه‌گذاری روی محصولاتــی مثــل متانــول، اوره، آمونیــاک و پلیاتیلــن بــا ارزش‌افــزوده حداقلــی و ایجــاد ظرفیــت تولیــد بعضــاً بیــش از ظرفیــت تقاضــای جهانی؛ (۲) کمبود تولید و عرضه داخلی برخی مواد پتروشیمیایی مثل پلیپروپیلن، پلیاستر، پلیوینیلکلراید و…؛ (۳) ســرمایه‌گذاری محــدود بــرای تکمیــل زنجیــره محصــولات بــا ارزش‌افــزوده بــالا کــه منجــر بــه تقویــت صنایــع پایین‌دســتی و تولیــد ثــروت بــرای کشــور مــی‌شــوند، مثــل زنجیــره پروپــان یــا LPG؛ (۴) توجه محدود به توسعه صنایع پایین‌دستی که ارزش‌افزوده و ایجاد اشتغال چند برابری دارند.
ایــن نارسایی‌ها نتیجه چالش‌هایـی بــوده کــه توسعه زنجیـره صنعت پتروشیمی در ایــران بــا آن‌ها مواجه اسـت.
با توجه به جذابیت‌ها و ویژگی‌های مثبت موجود در این صنعت، بخش خصوصی و صاحبان سرمایه و ایده در تلاش‌اند تا نقشی فعال در بخش‌های مختلف آن، ازجمله واحد‌های نهایی و پایین‌دستی و… ایفا کنند و در رشد و گسترش آن سهیم باشند. به‌رغم جذابیت‌های فراوان برای سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی ایران مانند منابع عظیم نفت‌وگاز و بازار داخلی بزرگ، چالش‌های ژئوپلیتیک و سیاسی سبب محدودیت صادرات به‌عنوان عامل اصلی رشد و توسعه این صنعت شده است. تحریم‌های ایالات متحده، مشکلات فنی مانند کمبود آب، رکود اقتصادی، چالش‌های بازار خارجی ناشی از مسائل سیاسی عرصه بین‌الملل و کمبود تخصص بومی کافی در زمینه فناوری از دیگر چالش‌های این صنعت است.
با وجود نقش بسیار مهم صنعت پتروشیمی در اقتصاد کشور، این صنعت با مسائل و مشکلات عدیده‌ای دست‌به‌گریبان است که ادامه روند توسعه این صنعت و عملکرد شرکت‌های فعال در این حوزه را با چالش جدی مواجه می‌سازد. از این موارد می‌توان به کمبود خوراک و تعطیلی موقتی شرکت‌های پتروشیمی به‌خصوص در فصول سرد سال، تغییر مکرر نرخ خوراک، سوخت و یوتیلیتی در سال‌های اخیر، کاهش شدید تأمین مالی ارزی برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای پتروشیمی و نیز خروج شرکت‌های بزرگ بین‌المللی از ایران و مشکلات مربوط به دسترسی به لایسنس‌های معتبر اشاره کرد.
درواقع، از چالش‌های کلیدی ایــن صنعــت، چگونگــی تبدیــل مزیــت نســبی کشــور در محصولات پایــه و بالادست بــه مزیــت رقابتـی و تولیـد صادراتـی در محصولات پایین‌دسـت (تکمیلـی) اسـت؛ بـه‌عبـارت‌دیگـر، به‌رغـم مزیـت نسـبی ایــران در دسترســی بــه منابــع خــوراک مــورد اســتفاده در صنعــت پتروشــیمی، زنجیره‌هــای آن بــه‌طــور ناقــص در کشـور شـکل می‌گیرد و نبود تـوازن شـدید در آن‌هـا دیـده می‌شـود. درنتیجـه، صنایـع تکمیلـی آن بـا چالش‌هـای جـدی در تأمیـن مـواد اولیـه مـورد نیـاز مواجـه هسـتند. ایـن در حالی اسـت کـه بیشـتر سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در دو دهه اخیر در صنعت پتروشیمی موجب شده است که این صنعت به یکی از مهم‌ترین صنایع بدل شود. این موضوع ازاین‌رو گفتنی است که صنعت پتروشیمی نقش استراتژیکی در برهه کنونی که کشور با تحریم‌های فروش نفت مواجه است، دارد؛ زیرا شرکت‌های پتروشیمی توانسته‌اند با افزایش تولید و صادرات محصولات متنوع، ورود ارز را افزایش دهند و اندکی از مشکلات ناشی از کاهش منابع ارزی در کشور بکاهند؛ ضمن اینکه اهمیت این صنعت از حیث خلق ارزش‌افزوده، تأمین خوراک صنایع پایین‌دستی و ایجاد اشتغال نیز شایان اشاره است.
در پایان باید یادآور شد که صنعت پتروشیمی در ردیف ده بخش برتر اقتصادی قرار دارد و اهمیت آن در شکوفایی اقتصاد ملی بر هیچ‌کس پوشیده نیست. صنعت پتروشیمی ایران از آن دسته صنایعی است که در کشور مزیت نسبی دارد و با گسترش آن، ضمن برطرف کردن بسیاری از نیاز‌های داخلی، ارزش‌افزوده ماده خام به داخل بازمی‌گردد و باعث رونق هرچه بیشتر اقتصاد می‌شود. این صنعت با ممانعت از سوزاندن بخش عظیمی از گاز‌های مشعل، آن‌ها را به محصولات مختلف تبدیل می‌کند. همچنین، ایجاد و بقای صد‌ها شرکت در پایین‌دست این زنجیره که نقش عمده‌ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع کوچک شهری و روستایی دارند، وابسته به توسعه این صنعت است. این صنعت در اقتصاد کشور جایگاه ویژه و بسیار مهمی دارد و امید است در سالیان آینده نرخ بهره‌برداری از ظرفیت عملیاتی مجتمع‌های پتروشیمی موجود و در حال احداث ضمن رعایت تکمیل زنجیره ارزش و توسعه متناسب و تولید محصولات مورد نیاز صنایع نهایی به وضعیت مطلوبی افزایش یابد.
