به گزارش خبرنگار «نبض انرژی» موضوع تعیین نرخ خوراک گازی پتروشیمی بحث جدیدی نیست بلکه سالیان سال است که همزمان با بررسی بودجه به این مهم نیز توجه اساسی میشود.
یکی از مسائلی که در این بین حائز اهمیت بوده توسعه صنعت پتروشیمی و نقش ان در رونق اقتصادی و اشتغالزایی است، بنابراین ضروری است که به این مورد بیشتر پرداخته شود.
باید به این نکته کلیدی اشاره کرد و افزود: محصولات پتروشیمی نقش بسیار مهمی و کلیدی در زندگی روزمره دارد؛ چرا که اغب وسائل و تجهیزاتی که با آنها سر و کار داریم به نوعی مواد پتروشیمی در آنها به کار رفته است. مواد پتروشیمی از نفت و مشتقات نفتی ساخته میشوند؛ بنابراین قیمت جهانی نفت نقش مهمی در نوسانات قیمتی محصولات پتروشیمی دارد.
رشد اقتصادی یا تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها به نفت و محصولات پتروشیمی نیز وابسته است؛ بنابراین صنعت پتروشیمی اهمیت به سزایی در اشتغال زایی و افزایش سرانه درآمد کشورها دارد. بسیاری از محصولات پتروشیمی علاوه بر اینکه صادر میشوند در داخل نیز مصارف بالایی دارند؛ لذا محصولات پتروشیمی وظیفه مهم تامین ارز برای کشور را بخصوص در شرایط تحریمی بر عهده دارند.
حال ممکن است که این سوال پیش بیاد که منظور از خوراک پتروشیمیها چیست؟ به طور کلی خوراک در اینجا مادهای است که به صورت خام و دست نخورده، تغییریافته یا نیمه تغییر یافته برای مصرف آماده میشود. خوراک در پتروشیمی تنها دو نوع خوراک گاز و خوراک مایع است. پتروشیمیهایی که از خوراک گاز استفاده میکنند تحت عنوان پتروشیمیهای خوراک گازی و پتروشیمیهایی که از خوراک مایع استفاده میکنند تحت عنوان پتروشیمیهای خوراک مایع از آنها یاد میشود.
در کشورمان و بخصوص در بازار سرمایه ایران اکثر پتروشیمیها از خوراک گازی به عنوان ماده اولیه تولید محصولات خود استفاده میکنند. خود خوراک گازی به دو نوع خوراک گاز متان و خوراک گاز اتان تقسیم میشود. الفینها یعنی اتیلن، پروپیلن، پلی اتیلن و پلی پروپیلن محصولاتی هستند که عمدتاً از گاز اتان و یا از فرآوردههای نفتی مایع یعنی نفتا، پروپان، بوتان، رافینیت و … تولید میشوند.
خوراک در پتروشیمی شامل دو نوع خوراک گاز و خوراک مایع است. گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان، میعانات گازی و نفتا از جمله خوراکهای اصلی برای مجتمعهای پتروشیمی هستند که متناسب با موقعیت جغرافیایی، دسترسی به منابع سوخت و توجیههای اقتصادی هر کدام از این سوختها انتخاب میشوند. سهم گاز طبیعی در میان مجموعه خوراکهای پتروشیمیها قابلتوجه است، اما در مقابل گاز مصرفی در بخش صنعتی و خانگی رقم قابلتوجهی به شمار نمیآید.
طبق اعلام و ارقام اعلامشده کارشناسان بینالمللی، صنعت پتروشیمی در جهان بهطور میانگین حدود ۱۵ درصد از منابع نفت و گاز خود را بهعنوان خوراک وارد زنجیره ارزش و تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر در مجتمعهای پتروشیمی میکند.
پیشبینی آینده این صنعت هم نشان میدهد این رقم به بیش از ۲۰ درصد هم خواهد رسید. با این حساب سهم حدود ۹ درصدی گاز طبیعی و مشتقات آن در خوراک پتروشیمیهای ایران رقم چندان زیادی نیست.
بر اساس اعلام وزارت نفت، واحدهای پتروشیمی میان صنایع کشور، حدود ۹درصد کل گاز طبیعی مصرفی (معادل ۵۵میلیون مترمکعب در روز) را چه بهعنوان خوراک و چه بهعنوان سوخت مصرف میکنند بنابراین تامین پایدار خوراک، اصل مهم در توسعه صنایع مختلف ازجمله صنعت پتروشیمی است، بالاخص اینکه بر اساس اعلام مرکز پژوهشهای مجلس مصرف ۵۵ میلیون مترمکعبی گاز طبیعی در پتروشیمیها طی ۶سال آینده و با راهاندازی طرحهای جاری به بیش از ۱۲۲ میلیون مترمکعب خواهد رسید.
براساس این گزارش بسیاری از کارشناسان ظرفیت اسمی سالیانه تولید متانول کشور را حدود ۱۴ میلیون تن مطرح میکنند که از این میزان یک میلیون تن صرف مصارف داخلی میشود و مابقی به کشورهای منطقه صادر میشود.
باید به این موضوع نیز اشاره کرد و گفت: امروزه چین به عنوان یکی از مشتریان متانول ایران به سمت افزایش تولید متانول مبتنی بر زغالسنگ کرده است در حالیکه تولید متانول از زغالسنگ در آینده مباحث آلایندههای زیستی را به همراه خواهد داشت.
طبق بررسیهای صورت گرفته در این زمینه سهم ایران از تجارت جهانی متانول در حقیقت در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰ درصد بوده است و براساس برنامهریزی انجام شده در سال ۲۰۲۵ سهم ایران باید به ۴۵ درصد برسد یعنی در حقیقت نزدیک نیمی از متانول دنیا را ایران تامین میکند. این از یک جهاتی مثبت بوده و از سوی دیگر نگران کننده است، بنابراین باید شرایط صادراتی امن و پایدار در این خصوص ایجاد شود.
براساس این گزارش واحدهایی همانند پتروشیمی جم از خوراک ترکیبی یعنی مایع یا گاز استفاده میکنند؛ اما واحدهایی که محصول اصلی آنها متانول، آمونیاک و اوره است، بیشتر از گاز متان استفاده میکنند؛ واحدهایی همانند پتروشیمی زاگرس تنها از خوراک گازی بهره میبرند. بعضی پتروشیمیها همانند پتروشیمی بندر امام تنها از خوراک مایع استفاده میکنند.
در کنار موارد فوق حال این سوال پیش میآید که چرا قیمت گذاری خوراک پالایشگاهها در کشور چالش برانگیز است و بیشتر روی این مسئله تأکید میکنند؟
موضوع قیمت گذاری خوراک پتروشیمیها تاثیر به سزایی در روند سودآوری پتروشیمیها دارد و به چالشی اساسی در این صنعت و بازار سرمایه تبدیل شده است. فرمول قیمتگذاری پتروشیمیهای خوراک مایع ثابت و مشخص است و چالش اساسی در قیمتگذاری خوراک گاز پتروشیمی هاست. هم اکنون قیمت خوراک مجتمعهای پتروشیمی که از خوراک مایع استفاده میکنند معادل ۹۵ درصد بهای محمولههای صادراتی نفت تعیین شده است. در نتیجه حاشیه سود پتروشیمیهای خوراک مایع مشخص و تعریف شده است و کمتر از بابت نرخ دچار نوسان میشود و عموماً حاشیه سود پتروشیمیهای خوراک مایع کمتر از حاشیه سود پتروشیمیهای گازی است. نوسانات حاشیه سود این شرکتها عمدتا به دلیل تغییرات قیمت نفت و ارز باز میگردد.
در همین راستا جواد اوجی وزیر نفت، با اشاره به برنامه دولت سیزدهم در حوزه توسعه صنایع تکمیلی و تکمیل زنجیره ارزش در صنایع پتروشیمی گفته است که اولویت ما ورود به زنجیره پتروشیمی است. در حال حاضر نزدیک به ۶۰ مجتمع پتروشیمی داریم که محصولات آنها از نظر ما هنوز خام یا نیمهخام است و جا دارد که اینها وارد زنجیره شوند به همین دلیل در ۲۰ ماه اخیر به هیچ سرمایهگذاری مجوزی تازه ندادیم مگر اینکه بپذیرد تا انتهای زنجیره برود و کارش را انجام دهد. حتی اگر قرار است مجتمعی تولید پروپیلن یا متانول داشته باشد باید تا انتهای زنجیره طرح و بودجههایش را تعریف کند، در این زمینه امتیازهای خوبی هم در قانون دیده شده و در وزارت نفت و خوشبختانه دولت طی همین ۲۰ ماه هم از شرکتهای پتروشیمی و پاییندستی حمایت کرده است.
وزیر نفت در خصوص قیمت خوراک گازی پتروشیمیهای نیز گفته است که در قانون ۱۴۰۱ قیمت گاز برای خوراک پتروشیمیها، قیمت گاز صادراتی قانونگذار مدنظر بود، اما دولت برای حمایت از این صنعت و صنایع پاییندستی سقفی را گذاشت و اعلام کرد که بیش از ۵ هزار تومان مبلغ خوراک برای پتروشیمیها نباشد. سقف ۵ هزار تومان است اگر ما میخواستیم قیمت گاز صادراتی را برای خوراک پتروشیمیها لحاظ کنیم، بیشک دو سه برابر این رقم میشد. دولت با این برنامه بهدنبال تقویت صنایع پتروشیمی و بهویژه زنجیره ارزش است و هر سرمایهگذاری که پذیرای شرایط باشد و به این زمینه ورود کند، در زمینه خوراک و امتیازهای خوب چتر حمایتی وزارت نفت را خواهد داشت.
لازم به ذکر است که سقف نرخ خوراک پتروشیمیها نسبت به سال گذشته شاهد رشد ۴۰ درصدی بوده و از ۵۰۰۰ تومان به ۷۰۰۰ تومان رسیده است.