به گزارش خبرنگار «نبض انرژی» تنش آبی امروزه یک موضوع جهان‌شمول است و کمتر کشوری است که با مسائل آبی دست‌و پنجه نرم نکند و برای آینده‌ای با تأمین پایدار آب از امروز برنامه ریزی نکرده باشد.
ایران ما که در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک واقع شده و متوسط بارش‌های کشور یک‌سوم متوسط بارش‌های جهانی است، از جمله کشورهایی است که با تنش آبی شدید در بخشهای مختلف مواجه است.
علاوه بر کمبود بارش‌ها در کشور و پراکنش نامناسب بارش‌ها، میزان مصارف آب در ایران نیز تناسبی با میزان آب در دسترس ندارد.
کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل، میزان برداشت از منابع آب تجدیدپذیر هر کشور را به عنوان شاخص اندازه‌گیری بحران آب معرفی کرده است. طبق این شاخص اگر کشوری سالیانه بیش از 40 درصد منابع آب تجدیدپذیر خود را برداشت کند، در وضعیت بحران شدید آب قرار خواهد داشت.
همچنین، بر اساس گزارش فائو، در صورتی که میزان استفاده از منابع آبی تجدید پذیر زیر 20 درصد باشد از لحاظ اکولوژیکی و استرس بر منابع آبی مشکلی پیش نخواهد آمد. ولی زمانی‌که این مقدار به بالای 60 درصد رسید، کشور مورد نظر با کمبود فیزیکی آب مواجه می شود و در صورتی که مقدار مصرف آب از منابع تجدید پذیر به بیش از 75 درصد برسد به مرز کمبود شدید منابع فیزیکی آب خواهد رسید و ایران با مصرف حدود 86 درصدی منابع آب تجدیدشونده در مرحله کمبود شدید منابع فیزیکی آب و بحران شدید آبی است.
بررسی میزان ذخایر آبی در دهه‌های اخیر، عمق بحران مربوط به خشکسالی را در کشور نمایان می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان منابع آب شیرین تجدیدپذیر در ایران 60 سال پیش، به ازای هر نفر معادل 5 هزار و 570 مترمکعب بوده که این میزان در سال‌های اخیر برای هر نفر به کمتر از 1500 مترمکعب رسیده است.
اطلاق واژه “بحران” به موضوع کم آبی در ایران در مواجهه با واقعیت کاهش 70 درصدی منابع آب شیرین تجدیدپذیر طی 60 سال اخیر، معنی‌دار می‌شود.
در کنار ضرورت توجه به اصلاح روند مصرف آب، به خصوص در بخش کشاورزی که سهمی 90 درصدی در مصرف آب کشور دارد، در بخش تأمین آب نیز باید فکری کرد. در شرایطی که منابع متعارف تأمین آب با محدودیت شدید مواجه‌اند، چاره‌ای نداریم جز آنکه به سراغ منابع نامتعارف تأمین آب برویم.
شیرین سازی آب دریا که یکی از منابع نامتعارف تأمین آب در جهان محسوب می‌شود، از سیاست‌های موفق کشورهای مختلف در مواجهه با کم‌آبی در سراسر دنیا است. به طوری که رشد سریع آب شیرین‌کن‌های دریایی در ده سال اخیر به دو برابر شدن ظرفیت تولید آب شیرین جهان (از منابع شور) منجر شده است.
در حال حاضر بیش از 16 هزار واحد شیرین‌سازی آب دریا در جهان وجود دارد و روزانه بیش از 100 میلیون مترمکعب آب شور دریا برای مصارف مختلف نمک‌زدایی و شیرین‌سازی می‌شود.
درواقع حدود 300 میلیون نفر در نقاط مختلف دنیا از آب‌های تولید شده در واحدهای نمک‌زدایی استفاده می‌کنند. هم‌اکنون تأمین آب نزدیک به 5 درصد از جمعیت مناطق کم‌آب نزدیک به ساحل در خاورمیانه، آفریقا، استرالیا، امریکا و اروپا از شیرین‌سازی آب دریا یا اقیانوس انجام می شود و در این میان، خاورمیانه یکی از مناطق پیشرو در توسعه آب شیرین کن های صنعتی در سال‌های اخیر بوده است.
طبق آمار ارائه شده توسط بانک جهانی، حدود 60% از پروژه های شیرین سازی آب دریا در جهان در منطقه خاورمیانه انجام می شود که سهم ایران 2% از این مقدار است؛ به‌عبارتی سهم ایران حدود 600.000 مترمکعب در روز بوده، درصورتی که سهم سایر کشورهای خاورمیانه (کشورهای همسایه جنوبی خلیج فارس نظیر عربستان، امارات و کویت) نزدیک 30.000.000 مترمکعب در روز است و این نشان می دهد که فاصله خیلی زیادی با کشورهای حاشیه خلیج فارس داریم. سابقه ورود کشورهای منطقه به مسئله نمک‌زدایی از آب دریا به 67 سال پیش باز‌می‌گردد اما در ایران با یک عقب‌ماندگی تاریخی در ورود به این مسئله مواجه‌ایم.
مطالعاتی برای تأمین آب 17 استان کشور از خلیج فارس و دریای عمان انجام شده و در سال 99 مجوزهایی برای شیرین‌سازی و انتقال آب دریا به 8 استان صادر شده است.
براساس ماده (36) قانون برنامه ششم توسعه، دولت مکلف است حداقل 30 درصد آب آشامیدنی مناطق جنوبی کشور را با شیرین کردن آب دریا تا پایان اجرای قانون برنامه تأمین کند. همچنین وزارت نیرو موظف است تا پایان اجرای قانون برنامه تمهیدات لازم را برای تأمین، طراحی و ساخت حداقل معادل 70 درصد آب شیرین کن های مورد نیاز در شهرهای حوزه خلیج فارس و دریای عمان را با خرید تضمینی آب شیرین شده و نیز مدیریت هوشمند و تجمیع خرید آب شیرین کن از طریق انتقال فناوری به داخل انجام دهد. در حالی که در سال پایانی اجرای برنامه ششم توسعه قرار داریم، این تکالیف قانونی محقق نشده و درحال حاضر با شیرین‌سازی 635 هزار متر مکعب در شبانه روز، حدود 1.5 میلیون نفر از جمعیت کشور در مناطق جنوبی، از آب شیرین دریا برای تأمین آب مورد نیاز خود بهره‌مند می‌شوند.
در شرایطی در برنامه‌های وزارت نیرو، استفاده حداکثری از ظرفیت آب‌خوان‌های زیرزمینی در عمل جایگزین توسعه شیرین سازی آب دریا شده که از مجموع 606 دشت در ایران، 410 دشت به علت افت قابل توجه سطح آب‌های زیرزمینی ناشی از سالها اضافه برداشت، ممنوعه شده‌اند و اجازه حفر چاه‌های جدید در این دشت‌ها صادر نمی‌شود.
اگرچه در دولت سیزدهم، با برگزاری جلسات متعدد در زمینه شیرین‌سازی و انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان، به‌نظر می‌رسد دولت برای جبران بخشی از عقب‌ماندگی تاریخی ایران در زمینه بهره‌مندی از آب دریا برای تأمین آب مورد نیاز به ویژه در استان‌های ساحلی، تصمیم جدی گرفته اما هنوز خروجی این تصمیمات منجر به کاهش تنش آبی از محل تأمین آب دریا در هیچ استانی نشده است. در بخش شمالی کشور نیز، شیرین سازی و انتقال آب خزر به مناطق مرکزی، سالهاست متوقف مانده و هیچ عزمی برای اجرای این پروژه ملی وجود ندارد.
منبع: تسنیم
