به گزارش خبرنگار «نبض انرژی» اردن یکی از کشور‌های واقع در غرب آسیا با مساحت ۸۹هزارو ۳۱۸ کیلومتر مربع است که بیشتر مساحت آن نیمه بیابانی است و تنها ۱۱.۲ درصد از مساحت کشور را دشت‌های قابل کشت تشکیل داده است. کشوری که در ردیف کشور‌های کم آب جهان قرار دارد و امروزه با مشکلات فراوانی در این حوزه به ویژه در بخش کشاورزی رو به رو است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در این کشور چیزی حدود ۶۰ درصد از آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و ۴۰ درصد از آب این کشور نیز سهم سایر بخش‌ها است.
همانطور که اشاره شد این کشور با مشکلات فراوانی در حوزه تأمین آب رو به روست و در همین باره وزیر آب و کشاورزی اردن در سال ۲۰۲۱ نسبت به کمبود شدید آب در این کشور هشدار داد و مدعی شد که بر اساس نمودار‌های بلند مدت، میزان بارش‌ها در این کشور تا ۵۰ میلی متر در سال کاهش یافته است.
اگرچه در این کشور و در بخش خانگی نیز تخمین زده می‌شود که به واسطه نشت آب و فرسوده بودن سیستم آبرسانی چیزی بالغ بر ۵۰ درصد هدر رفت آب وجود دارد، اما آمار و ارقام گویای این است که بیشترین میزان اتلاف منابع آب در این کشور به بخش کشاورزی مرتبط است.
در سال ۲۰۲۲ گروهی از محققان کشاورزی در مقاله‌ای با عنوان «Review of Agricultural-Related Water Security in Water-Scarce Countries: Jordan Case Study»، که در ویژه نامه «آگرواکولوژی و کشاورزی ارگانیک برای تولید پایدار گیاهی» منتشر شد، مسائل و چالش‌های کشاورزی در کشور اردن را به تفصیل بررسی کردند و برای حل مشکلات این کشور در بخش کشاورزی راهکار‌های قابل تأملی ارائه دادند.
بر اساس اطلاعات این مقاله کمبود آب در اردن بسیاری از کشاورزان را مجبور کرده است تا برای افزایش تولید و درآمد، بیش از توان و ظرفیت زمین‌ها و منابع آب، به بهره برداری اقدام کنند و این امر باعث تخریب محیط زیست، کاهش سود‌دهی کشاورزی، مهاجرت از مناطق روستایی به شهر‌ها و فرونشست زمین شده است.
اکنون متخصصان منابع آب در این کشور مدعی هستند که دولت برای جلوگیری از تشدید مشکلات در این حوزه باید مدیرت برداشت آب کشاورزی، اصلاح سیستم آبرسانی شهری و نیز نمک زدایی آب دریا با استفاده از انرژی خورشیدی را هر چه سریعتر مورد توجه و در دستور کار خود قرار دهد.
دلایل اصلی تشدید بحران آب در کشور اردن چیست؟
متخصصان بر این باور هستند که یکی از دلایل اصلی بروز بحران جدی در حوزه مصرف آب کشاورزی در کشور اردن، پیروی کشاورزان از الگوهای کشت ناپایدار و کشت محصولات با نیاز آبی بالا آن هم در بازه‌های زمانی نسبتاً طولانی است که هم امنیت غذایی اردن را اکنون به مخاطره انداخته است و هم منابع آب این کشور را کاهش داده است.
این در حالی است که محققان عنوان می‌کنند برای کشوری مثل اردن که در منطقه‌ای نیمه بیابانی و کم آب قرار دارد، توجه به تکنیک‌ها و روش‌های به روز آبیاری و مدیریت میزان مصرف آب در بخش کشاورزی بسیار حیاتی است و می‌توان با انتخاب مناسب محصولات و الگوهای مطلوب کشاورزی از تشدید مشکلات جلوگیری کرد.
راه حل مناسب برای عبور اردن از مشکلات آبی در بخش کشاورزی چیست؟
مستند به اطلاعاتی که در مقاله مورد اشاره آمده است، محققان پیشنهاد می‌کنند اردن برای کاهش بحران آب و نیز تضمین امنیت غذایی باید به سمت تولید سبزیجات در تونل ها، توسعه گلخانه ها، کشت گیاهان با نیاز آبی کم و آبیاری به روش زیر سطحی حرکت کند.
صاحب نظران بر این باور هستند که به دلیل قرارگرفتن اردن در منطقه نیمه بیابانی و نیز تأثیرپذیری شدید از تغییرات آب و هوایی، چنانچه مدیریت مطلوب مصرف آب در بخش کشاورزی مورد توجه قرار نگیرد، این کشور با چالش‌های خطرناکی در آینده رو به رو خواهد شد.
در مقاله‌ای که مورد اشاره قرار گرفت، ذکر شده است که بر اساس بررسی‌ها کشاورزان در اردن بیش از نیاز این کشور سبزیجات که نیاز به آب زیادی دارد را تولید می‌کنند و این در حالی است که می‌توان با کاهش میزان تولید سبزیجات و ترویج دیگر محصولات مهم، سطح مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی را ارتقاء داد.
بر اساس پژوهش مورد اشاره در حال حاضر و به صورت میانگین برای تولید هر کیلوگرم سبزیجات چیزی حدود ۶۰ لیتر آب مصرف می‌شود و این در حالی است که می‌توان با ترویج کشت گلخانه‌ای هیدروپونیک، میزان مصرف آب برای هر کیلوگرم سبزیجات را تا ۱۵ لیتر کاهش داد و نیز با بهره گیری از هوش مصنوعی و پرورش گیاه در محیط داخلی این میزان به ۴ لیتر رساند و این‌ها همه در حالی است که اکنون در اردن برای تولید هر کیلوگرم سبزی تازه تا ۳۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود!
نویسندگان این مقاله عقیده دارند با چنین تغییراتی می‌توان تا ۵ برابر میزان مصرف آب کشاورزی در کشور اردن را کاهش داد و شرایط نسبتاً مطلوبی را در این حوزه در این کشور ایجاد کرد.
همچنین پژوهشگران در بخش دیگری از مقاله خود به ضرورت اصلاح قیمت آب و قیمت‌گذاری اصولی به عنوان روشی منطقی برای کاهش میزان برداشت آب توسط کشاورزان اشاره کرده‌اند.
در بخش دیگری از این گزارش ضمن انتقاد از آبیاری بارانی (تحت فشار) در فضای باز، اشاره شده است که با چنین روش‌هایی که به شدت تحت تأثیر نور خورشید و دما قرار دارند، نمی‌توان به نتایج مطلوبی در حوزه مدیریت آب کشاورزی دست پیدا کرد.
همچنین در این گزارش با اشاره به اینکه کشور اردن در تأمین غلات خود به کشور‌های دیگر وابسته است و دولت کمبود تولید غلات مثل گندم و جو را به کمبود آب در این کشور نسبت می‌دهد، آمده است، می‌توان با بهره گیری از تکنولوژی‌های روز و نیز محدودسازی کشت بی ضابطه محصولاتی، چون گوجه فرنگی، کدو و خربزه، میزان قابل توجهی آب صرفه جویی کرد و از این منابع برای تولید محصولات استراتژیک استفاده کرد.
در بخش انتهایی و نتیجه گیری مقاله پژوهشگران ضمن تأکید بر اینکه اردن یکی از کم آب‌ترین کشور‌های منطقه با فرایند مهاجرت شدید است، تأکید شده است که با نوسازی سیستم تأمین آب شهری در کنار انتقال کشاورزی از مزارع باز به گلخانه‌ها و بهره گیری از فناوری‌های نوین آبیاری در کنار تغییر الگوی کشت به سمت محصولات استراتژیک می‌توان هم امنیت غذایی اردن را تأمین کرد و هم با محدودیت‌های آبی کنار آمد.
