به گزارش خبرنگار «نبض انرژی» “حیدر کشکولی” استاد تمام دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه شهید چمران اهواز و آشنا با مناطق تحت پوشش رودخانه زهره است که تجربه مشاوره در طراحی سیستم‌های زهکشی اراضی برای کشاورزی با آب‌های شور حوضه زهره را در کارنامه خود دارد و بخشی از تحقیقات وی و دانشجویانش بر روی تأثیر شوری آب رودخانه زهره و کمیت و کیفت محصولات زراعی منطقه مانند جو گندم کلزا و کنجد بوده است.
وی با اشاره به طرح برخی مسائل درباره آبگیری سد چمشیر بیان کرد: طبق نظر زمین شناسان مقیم که در محل مشاهده و نمونه‌برداری انجام داده‌اند، بعد از انجام آزمایشات بر روی نمونه‌ها در آزمایشگاه و برگزاری ساعت‌ها نشست و بحث و بررسی به این نتیجه رسیدند که توده نمکی حداقل در عمق ۳۰۰ متری مخزن سد است و تأثیری بر کیفیت آب دریاچه سد نخواهد داشت.
وی اضافه کرد: توده‌های سطحی سفیدرنگ هم که در دیواره زهره رخنمون دارد و برخی به عنوان کشف توده نمکی انتشار داده‌اند، به وضوح صاف و از جنس آهکی (جیپس) است که انحلال‌پذیری آن ناچیز است و حتی سال‌ها تماس با آب رودخانه زهره موجب انحلال قابل مشاهده‌ای در آن نشده و تأثیری بر شوری آب ذخیره سد نخواهد داشت.
وی گفت: متأسفانه مطالب زیادی را برخی دوستان دارای گرایش محیط زیست در رابطه با خطر شورشدن بیشتر آب رودخانه زهره و غیرقابل استفاده شدن آن با احداث سد چمشیر مطرح کرده‌اند، این اطلاعات با اندازه‌گیری یکی دو نقطه از رودخانه طی یک مسافرت یک روزه به محل سد در آذرماه بوده و معیار شوری ec را ۲۴۰۰ یافته‌اند و ادعا کرده‌اند که این رقم بعد‌ها با احداث سد به ۳-۴ هزار و حتی بیشتر هم می‌رسد، بنابراین آب سد چمشیر قابل استفاده برای شرب و کشاورزی نخواهد بود و کل پروژه از حیز انتفاع خارج است.
استاد تمام دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه چمران بر این اساس گفت: مسئله کیفیت آب و تناسب آن برای کشاورزی، کاشت محصول و شور شدن و تخریب خاک، یک شاخه تحصیلی تحقیقی است که خوشبختانه اینجانب سال‌های زیادی در همان منطقه در این زمینه تدریس و تحقیق داشته‌ام و دانشجوی دکترای من هم اکنون روی استفاده از آب‌های دارای شوری بالای شوری 5 ec چغندر قند با محصول بالای ۷۵ تن در هکتار تولید می‌کند که نزدیک به رکورد جهانی است و تناژ تولید آن با تولید در بلژیک و هلند و فرانسه برابری می‌کند.
اظهارنظر فعالان محیط زیست درباره سد چمشیر غیرکارشناسی است
کشکولی ادامه داد: آب لب‌شور را می‌توان به راحتی برای کشت گیاهان مقاوم به شوری مانند نخل، چغندر قند، کلزا، جو، گندم، کنجد و پنبه بکار برد. کشاورزان منطقه با این مطلب آشنا هستند و کنجد یکی از محصولات مهم آن‌هاست. اظهارات این دوستان در رابطه با تخریب خاک هم متأسفانه غیرآگاهانه و غیرمسئولانه است.
استاد تمام دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: عجیب است که با وجود این همه سازمان و متخصصان آب و خاک، مطلبی که در تخصص آبیاری و زهکشی است از سوی فعالان محیط‌زیست و گیاه‌شناس مطرح می‌شود. استفاده آب برای آبیاری با کمترین میزان شوری هم نیاز به سیستم زهکشی زیرزمینی دارد که اگر نباشد ظرف مدت کوتاهی زمین‌ها شور می‌شوند و این مطلب الفبای آبیاری است.
اجرای طرح‌های آبخیزداری در زمین‌های اطراف سد و کاهش آثار شوری خاک
استاد تمام دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی ادامه داد: در منطقه زیدون و در طرح‌ها و پروژه‌های آبیاری حوضه زهره که قرار است از زهره برداشت کنند، میلیاردها تومان پول صرف احداث سیستم‌های زهکشی زیرزمینی شده و با سیستم زهکشی زیرزمینی املاح و نمک‌های باقیمانده از خاک شسته و خارج می‌شوند، کسانی که با تبلیغات، امر به غیرقابل استفاده بودن این آب‌ها می‌کنند با توجه به عمق بحران کمبود آب کشور و مشکلات معیشت کشاورزان منطقه، حتماً از روی ناآگاهی است که اگر آگاهانه باشد در حد خیانت است.
وی تأکید کرد: ما و تمامی کشورهای خاورمیانه در مناطق گرم و حاره، دچار معضل بحران آب هستیم، هم از نظر کمیت آب و هم از نظر کیفیت، یعنی منابع آب قابل استفاده سطحی و زیرزمینی ما کمتر از میزان مورد نیازاست و شوری آن با مرور زمان در حال افزایش است.
13 میلیارد مترمکعب از آب‌های حوزه خلیج‌فارس لب شور است/ ناگزیر به بهره‌برداری از این آب‌ها هستیم
به گفته دکتر کشکولی، بیش از ۱۳ میلیاردمتر مکعب از آب‌های ما در حوضه خلیج‌فارس و دریای عمان جزو آب‌های لب‌شور دسته‌بندی می‌شوند که آب رودخانه زهره هم در این رده است و باید با بهره‌گیری از علم روز، همان‌طور که در کشورهای منطقه رایج است، از این آب‌ها بهره‌برداری کنیم. یکی از راهکارها ذخیره کردن روان آب‌های سطحی و استفاده از آن‌هاست.
وی ادامه داد: در اینجا هدف عمده از ساخت سد چمشیر ذخیره سیلاب‌ها و روان آب‌های سطحی پشت سد و استفاده از این ذخایر برای تعدیل شوری آب زهره است. با این کار سالانه حدود دو میلیارد مترمکعب روان آب برای استفاده ذخیره می‌شود که در نبود سد به دریا می‌رود.
این استاد کشاورزی و منابع طبیعی ادامه داد: با توجه به این هدف، با رها‌سازی آب در فصول مورد نیاز کشاورزی، شوری آب زهره به مراتب بهتر از آب کارون و مناسب برای کشاورزی منطقه خواهد بود.
دکتر کشکولی افزود: در تجربه سد گتوند اگرچه مشکلاتی پیش آمد ولی در حال حاضر شوری آب خروجی از سرریز سد ۷/. تا یک دسی زیمنس است که در مقایسه با حالت بدون سد، فقط ۲۰ تا ۲۵ درصد بیشتر است و در طول مسیر برای انواع کشت‌ها به خوبی استفاده می‌شود.
کشکولی ادامه داد: در رابطه با خطر شورتر شدن آب دریاچه پشت سد چمشیر به وسیله نفوذ شورابه به دریاچه سد و شورتر شدن آن، همان‌طور که قبلاً هم گفتم زمین شناسان اعلام کرده‌اند که با نمونه‌برداری و بازدید‌های محلی به این نتیجه رسیدند که ممبر نمکی در سازند گچساران بستر سد و مخزن آن در عمق ۳۰۰ متری قرار دارد و امکان نفوذ شوری از آن به مخزن سد وجود ندارد.
وی یادآور شد: اخیراً اعلام شده حتی سد موصل در عراق هم که تاییدیه بین المللی دارد روی سازند گچساران است.
پاسخ به نقد استاد دانشگاه تهران
کشکولی ادامه داد: متأسفانه یکی از دوستان محیط زیستی اخیراً در روزنامه اعتماد بعد از صحبت درباره شواهد وجود نمک در بستر سد که باید زمین شناسان و دست‌اندرکاران پاسخ دهند، از فاجعه شور و غیرقابل استفاده شدن کیفیت آب برای کشاورزی و شرب میگویند: “با افزایش ۲ تا ۳ برابری شوری این آب، بنا بر آنچه در روزنامه همشهری منتشر شد، مشاور طرح هم گفته این آب شور است و قابل استفاده شرب نیست. من به عنوان یک گیاه‌شناس اعلام می‌کنم این آب برای کشاورزی هم قابل استفاده نیست. من نمی‌دانم چه اصراری دارند یک دریاچه شور را در این منطقه ایجاد بکنند.
استاد تمام کشاورزی دانشگاه چمران افزود: پایین‌تر نیز در دلسوزی برای نابودی زمین‌های کشاورزی میگویند: “بر سر زمین‌های کشاورزی چه خواهد آمد؟
اینجا باید برای تمام زمین‌های کشاورزی که در پایین‌دست سد قرار دارند، اظهار تأسف کرد و از الآن باید تسلیت بگویم، چراکه با بسته شدن جریان آب رودخانه زهره و عدم جریان یافتن سیلاب‌هایی که در زهره اتفاق می‌افتاد و باعث می‌شد در زمستان نمک‌هایی که وجود دارد شسته شوند، حالا این نمک‌ها دیگر شسته نخواهند شد و در آینده به شکلی مهمانان مناطق کشاورزی پایین‌دست خواهند بود.
وی در پاسخ به این اظهارنظر گفت: اظهارنظر در مورد کیفیت آب و مناسب بودن آن برای شرب و کشاورزی را با توجه به بیش از ۴٠ سال تدریس این مطالب در دانشگاه برای دانشجویان لیسانس ارشد و دکترا در دروس – آبیاری- زهکشی- کیفت آب برای کشاورزی- تأمین آب شرب- مهندسی آب و فاضلاب- باز چرخانی و استفاده از پساب‌ها و زهاب‌های شور و بیش از صد و اندی پایان‌نامه ارشد و دکترا در این زمینه‌ها که چند مورد آن در حوضه زهره بوده و همچنین مسئولیت سوپروایزری در شرکت مهندسین مشاور دزاب باید توضیح دهم و از این همکار محترم دلسوز و دغدغه‌مند در دانشگاه تهران استدعا دارم این مطالب و آنچه در زیر می‌آورم را در نظر بگیرند تا خدای نکرده با برخی اظهارات جایگاه و اعتبار دانشگاه تهران در خطر نیفتد.
نخست آنکه؛ کیفت آب با این شوری ٢-٣ هزار و حتی بیشتر در خاورمیانه طبیعی است و برای استفاده از این آب‌ها بانک جهانی و FAO کتابی به نام “کیفیت آب در کشاورزی” تدوین کرده‌اند که بیش از سی سال در تدریس استفاده کرده‌ام، در انتهای این کتاب جداول مفصلی از کیفیت آب همه رودخانه‌های منطقه افغانستان، پاکستان، بحرین، اردن، مراکش و چاد در افریقا را دارد و در این کتاب راه و روش‌های استفاده از این آب‌ها را برای کشاورزی توضیح می‌دهد.
وی ادامه داد: در مورد اینکه با این آب‌های شور زمین‌های کشاورزی از بین می‌روند نیز توجه کنید که استفاده از آب برای آبیاری همیشه باید با احداث سیستم زهکشی همراه باشد. با سیستم زهکشی می‌توان نمک‌ها را از خاک شست و خارج کرد که به آن اصطلاحاً آبشویی یا لیچینگ میگوییم . تمام زمین‌های مورد نظر برای پروژه‌های توسعه کشاورزی در آ« منطقه به سیستم زهکشی زیرزمینی مجهز هستند که برای احداث این سیستم‌ها سرمایه عظیمی هزینه شده است.
