به گزارش خبرنگار «نبض انرژی» ارمنستان با جمعیت 2.96 میلیون نفری و تولید ناخالص 12.65 میلیارد دلاری، تنها کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیاست که با ایران مرز زمینی دارد؛ بیش از 30 سال است که روابط دیپلماتیک میان ایران و ارمنستان برقرار است و این کشور روابط سیاسی مناسبی با ایران داشته است.
مبادلات انرژی ایران و ارمنستان از سال 1376 با صادرات برق ایران به ارمنستان آغاز شد، در ادامه قرارداد بیست ساله تهاتر گاز و برق بین دو کشور در سال 1383 منعقد شد ولی اجرای این قرارداد در سال 1388 با صادرات گاز طبیعی ایران به مقصد ارمنستان تحقق یافت که در نتیجه در سال 1389 میزان واردات برق ایران از ارمنستان افزایش پیدا کرد و از حدود 400 میلیون کیلووات ساعت به حدود 1200 میلیون کیلووات ساعت رسید.
* سهم 3.3 درصدی ایران از کل صادرات ارمنستان
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «وضعیت انرژی در کشور ارمنستان و مبادلات آن با ایران» به ظرفیت‌های همکاری ایران و ارمنستان پرداخته و عنوان می‌کند ایران با دارا بودن سهم 3.3 درصدی (به ارزش 84.5 میلیون دلار)، رتبه هشتم از کل صادرات ارمنستان را به خود اختصاص داده است. میزان صادرات ارمنستان به ایران در سال 2020 میلادی نسبت به سال 2019 (با ارزش 83.8 میلیون دلار) تقریبا ثابت بوده است.
از کل صادرات ارمنستان به ایران، بیش از 80 درصد آن به صادرات برق با ارزش 67.8 میلیون دلار مربوط بوده است. مقصد برق صادراتی ارمنستان کشورهای ایران و آذربایجان است که سهم ایران از آن بیش از 95 درصد است.
تصویر 1 وضعیت صادرات کشور ارمنستان تا پایان سال 2020 را نشان می‌دهد.
تصویر 1
* واردات گاز و فرآورده نفتی ایران توسط ارمنستان
ارزش کل واردات ارمنستان از ایران تا پایان سال 2020، بالغ بر 316.6 میلیون دلار بوده که از این میزان حدود 20.8 درصد سهم گاز و حدود 14.9 درصد آن سهم فرآورده‌های نفتی بوده است.
هر چند میزان کل واردات ارمنستان از ایران در سال 2020 میلادی، نسبت به سال 2019 (معادل 324.7 میلیون دلار) با کاهش همراه بوده است، اما نسبت به سال 201۷ حدود 81 درصد رشد داشته است. تصویر 2 جزئیات بیشتری از واردات ارمنستان را نشان می‌دهد.
تصویر 2
* افزایش 71 درصدی عرضه انرژی در ارمنستان در 20 سال اخیر
در تصویر 3، عرضه کل انرژی ارمنستان به تفکیک حامل‌های انرژی طی سال‌های 2000 الی 2019 میلادی نشان داده شده است. طی سال‌های 2000 الی 2020 میلادی، عرضه کل انرژی این کشور بالغ بر 71.4 درصد افزایش یافته که علت اصلی آن افزایش تقاضای حدود دو برابری گاز طبیعی به عنوان مهمترین منبع تأمین انرژی ارمنستان بوده است.
همچنین زیست توده که سهم اندکی در تأمین انرژی اولیه (2.1 درصد) را دارا است، بیش از 565 درصد افزایش را نشان می‌دهد، اما در سایر حامل‌های انرژی تغییر محسوسی مشهود نیست.
تصویر 3
* 34 درصد از فرآورده نفتی موردنیاز ارمنستان از ایران وارد می‌شود
ارمنستان به دلیل نداشتن ظرفیت پالایشگاهی، فرآورده‌های نفتی خود را از طریق واردات تأمین می‌کند. در سال 2020 میزان واردات فرآورده نفتی این کشور برابر با 0.6 میلیون تن و از 40 کشور دنیا بوده است که حدود 75 درصد آن مربوط به کشورهای روسیه، ایران، رومانی و بلغارستان است. سهم واردات فرآورده‌های نفتی از ایران در سال 2017 برابر با 5 درصد بوده که در سال 2020 به حدود 34 درصد رسیده است.
تا پیش از سال 2009 میلادی، روسیه تنها تامین‌کننده گاز طبیعی ارمنستان بود، اما از سال 2010 به بعد، با توجه به قرارداد 20 ساله با ایران بر مبنای تبادل گاز و برق، ایران نیز به عنوان تأمین‌کننده گاز طبیعی این کشور افزوده شد. با توجه به تصویر 4 واردات گاز طبیعی ارمنستان از سال 2010 روند افزایشی داشته و دلیل آن، شروع واردات از ایران بوده است.
تصویر 4
* شرکت گازپروم شبکه خط لوله ارمنستان را در مالکیت خود دارد
شرکت گازپروم دارای شبکه خط لوله گاز طبیعی در کشور ارمنستان است و انحصار واردات و توزیع گاز طبیعی به مصرف‌کنندگان را در اختیار دارد. ارمنستان در سال 2020 میلادی، حدود 2.6 میلیارد متر مکعب گاز وارد کرده است. گاز وارداتی این کشور از طریق خطوط لوله «روسیه، گرجستان-ارمنستان» و «ایران ـ ارمنستان» تأمین می‌شود.
کشور ارمنستان حدود 21610 کیلومتر خطوط گاز دارد که از این بین 7411 کیلومتر مربوط به خطوط گاز فشار بالا و فشار متوسط است. در تصویر 5، خطوط لوله ارمنستان با کشورهای روسیه و ایران نشان داده شده است.خط لوله ایران-ارمنستان از شهر مرزی مقری وارد این کشور می‌شود.
تصویر 5
* بزرگترین چالش پیش‌ِ روی صادرات گاز ایران به ارمنستان
قرارداد مربوط به واردات گاز طبیعی در سال 1992 میلادی بین ایران و ارمنستان امضا شد، اما بنا به دلایل مختلف، دو طرف نمی‌توانستند در راستای تحقق این طرح گام بردارند. خط لوله انتقال گاز ایران-ارمنستان بین سال‌های 2007 الی 2009 میلادی تکمیل شد. مالکیت و بهره‌برداری از این خط متعلق به گازپروم است. خط لوله مذکور کشور ارمنستان را به ایران که دارنده دومین ذخایر گاز جهان است متصل و ظرفیت انتقال آن حدود 2.3 میلیارد مترمکعب گاز در سال برآورد شده است.
با توجه به آمار آژانس بین‌المللی انرژی در سال 2020 میلادی، صادرات گاز طبیعی ایران به ارمنستان به طور متوسط حدود 0.39 میلیارد مترمکعب در سال بوده که با ظرفیت خط لوله فاصله بسیاری دارد.
شایان ذکر است که ظرفیت خط لوله ایران-ارمنستان، تا حد قابل قبولی می‌تواند نیاز گاز ارمنستان را تأمین کند یا حداقل به تنوع بخشی به تأمین منابع گازی این کشور کمک شایانی داشته باشد، اما یکی از مسائلی که می‌تواند این فرصت را با چالش‌های جدی مواجه کند، مالکیت شرکت گازپروم در خطوط لوله گازی ارمنستان است.
* پیشنهاد مرکز پژوهش‌ها برای توسعه روابط گازی با ارمنستان
در سال 2020 میلادی، ارمنستان بیش از 2.1 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از کشور روسیه وارد کرده است، در صورتی که این کشورها هیچ مرز مشترکی ندارند و این مهم از طریق خط لوله شمال به جنوب کشور گرجستان اتفاق می‌افتد.
ظرفیت خط لوله بخش شمالی که از روسیه وارد گرجستان می‌شود برابر 16 میلیارد متر مکعب در سال و ظرفیت بخش جنوبی آن 10 میلیارد مترمکعب در سال است که بسیار بالاتر از حجم گاز وارداتی ارمنستان در حال حاضر است. قیمت گاز صادراتی روسیه به ارمنستان در سال 2019 حدود 165 دلار آمریکا به ازای هر هزار مترمکعب گاز است.
همانطور که پیشتر اشاره شد، بیش از 84 درصد گاز مصرفی مورد نیاز ارمنستان از روسیه و از طریق گرجستان تأمین می‌شود و درصد باقیمانده نیز از ایران و به منظور تولید برق در نیروگاه استفاده می‌شود. با توجه به اتکای بالای کشور ارمنستان به گاز طبیعی در همه بخش‌های مصرفی (نیروگاهی، خانگی، حمل و نقل و صنعتی)، این کشور تمایل به متنوع‌سازی مبادی واردات انرژی خود دارد. بنابراین امکان افزایش تبادل گاز طبیعی در ازای برق و همچنین افزایش حجم صادرات گاز با توجه به ظرفیت بالای شبکه خطوط لوله گازی، با این کشور وجود دارد.
در این راستا مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد افزایش صادرات گاز به ارمنستان تا سقف ظرفیت فعلی خط لوله صادراتی را ارائه کرده است. با توجه به ظرفیت 2.3 میلیارد مترمکعب سالیانه خط لوله موجود بین دو کشور، پیشنهاد می‌شود علاوه بر قرارداد تهاتر فعلی، صادرات گاز به ارمنستان تا سقف ظرفیت خط لوله انجام پذیرد.
منبع: فارس
