به گزارش«نبض انرژی» منطقه مراغه به واسطه کوه سهند از دیرباز مورد توجه محققان زمین‌شناسی بوده چنانکه از منطقه فسیلی موجود در دامنه‌های آن به عنوان «بهشت دیرینه‌شناسان جهان» یاد می‌شود اما این ظرفیت بی‌بدیل تاکنون تاثیر چندانی در روند توسعه این کهن‌شهر نداشته است.
نکته قابل توجه اینکه بیش از ۱۸۰ سال پژوهش دیرینه‌شناسان خارجی روی فسیل‌های این منطقه نیز ثمری برای مراغه نداشته و مداخله سازمان محیط زیست طی دو دهه گذشته در پژوهش‌های دیرینه‌شناسی این منطقه موجب شده تا ارزش فسیل‌های آن در افکار عمومی مشخص و فعالیت‌های گسترده برای بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت آغاز شود.
تحت تاثیر همین مطالعات پایه‌ای، موزه صحرایی در دره «گرگ» مراغه راه افتاد و هزار و ۲۶ هکتار از اراضی اطراف رودخانه مردق از روستای مردق تا روستای آغاجری به عنوان اثر طبیعی ملی فسیلی معرفی شد.
همچنین مطالعات چینه‌شناسی، پالئومغناطیس‌شناسی و سن‌سنجی مطلق آغاز شد و عملیات عمرانی مرکز تحقیقات فسیل‌شناسی کشور، موزه فسیل و موزه صحرایی در مراغه کلید خورد که دستاوردهای بی‌بدیل نظام اسلامی در بهشت دیرینه‌شناسان جهان محسوب می‌شود.
دولت سیزدهم و نگاهی که مدیران اجرایی به روند توسعه مراغه با محوریت منطقه فسیلی دارند را می‌توان نقطه عطفی در این زمینه به شمار آورد تا جایی که شورای ملی راهبری منطقه فسیلی مراغه نیز پس از یک وقفه حدود هفت ساله در دولت آیت‌الله رئیسی احیا شده که نویدبخش روزهای خوش برای توسعه این شهرستان به شمار می‌رود.
نگاه دانش‌بنیان دولت سیزدهم به منطقه فسیلی مراغه موجب شده تا اخیرا کارگروه ایجاد ژئوپارک مراغه با دستور نماینده عالی دولت در شهرستان تشکیل شودهمین نگاه دانش‌بنیان موجب شده تا اخیرا کارگروه ایجاد ژئوپارک مراغه با تکیه بر ظرفیت منطقه فسیلی مراغه نیز با دستور نماینده عالی دولت در شهرستان تشکیل شود و معاون استاندار آذربایبجان‌شرقی و فرماندار مراغه، راهبری این کارگروه را در اختیار بگیرد.
ایجاد ژئوپارک مراغه به عنوان یکی از مولفه‌های توسعه با تکیه بر ظرفیت منطقه فسیلی نیز از مهمترین موضوعات مطرح در میزگرد ایرنا به شمار می‌رود؛ میزگردی که با حضور «عباس قادری، رییس انجمن دیرینه‌شناسی ایران»، «محمد مدادی، مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان محیط زیست»، «علیرضا امری کاظمی، ارزیاب بین‌المللی شبکه ژئوپارک‌های جهانی یونسکو(از طریق ارتباط تصویری)»، «مجید میرزایی عطاآبادی، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان»، «داود غنی‌پور، معاون محیط طبیعی اداره‌کل محیط زیست آذربایجان‌شرقی» «مسلم یزدانیان، کارشناس زمین‌شناسی»، «غلامرضا زارع، رئیس اداره محیط زیست مراغه» و البته «داود اسدیان، نماینده عالی دولت در مراغه» برگزار شد.
علاوه بر راهکارهای عملی برای ایجاد و ثبت ژئوپارک مراغه در عرصه ملی و بین‌المللی، موضوعات دیگری چون تکمیل مرکز دیرینه‌شناسی کشور، راه‌اندازی موزه فاخر فسیلی، تداوم پژوهش‌ها تا زمان تکمیل مرکز تحقیقات و حفاظت از اثر طبیعی، ملی و فسیلی نیز مطرح و کارشناسان حاضر در میزگرد راهکارهایی برای آنها مطرح کردند.
چرایی نیمه‌کاره ماندن مرکز تحقیقات دیرینه‌شناسی
احداث مرکز تحقیقات دیرینه‌شناسی کشور در مراغه که طی دهه ۸۰ شمسی و پس از مطالعات پایه‌ای سازمان حفاظت محیط زیست و موزه تاریخ طبیعی ایران روی فسیل‌های این منطقه کلید خورده بود، از سال ۱۳۹۰ تعطیل است و مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان محیط زیست می‌گوید: مهمترین عامل در این زمینه علاوه بر کمبود منابع مالی، مشخص نبودن استراتژی طولانی‌مدت این مرکز تحقیقاتی است و اینکه هدف غایی این مرکز چیست؟
«مدادی» با تاکید بر اینکه استراتژی مناسبی برای آن تدوین نشده بود، اظهار داشت: برای تدوین استراتژی و هم‌افزایی بیشتر برای رفع مشکلات این مرکز، از ۲ سال پیش کارگروهی با الگوگیری از سایر مراکز تحقیقاتی کشور و با حضور اساتید دیرینه‌شناسی و مسئولانی استانی و محلی شکل گرفته است.
وی ادامه داد: با تداوم برگزاری جلسه‌های این کارگروه در زمان حاضر می‌توان به راهکارهای مناسبی برای تکمیل این مرکز ملی و تحقیقاتی دست یافت.
لزوم اختصاص ردیف بودجه مستقل برای مرکز تحقیقات دیرینه‌شناسی
«زارع» رئیس اداره محیط زیست مراغه نیز بیان کرد: طی سال‌های اخیر اختصاص ردیف بودجه مستقل برای تکمیل و بهره‌برداری از این مرکز در بودجه پیگیری شده و قرار بود امسال تحقق یابد اما باز هم به سال بعد موکول شد؛ به گفته وی این مرکز در صورت تخصیص ردیف بودجه مستقل و ملی، طی پنج سال تکمیل می‌شود.
ایجاد ژئوپارک جزو مهمترین مولفه‌های توسعه مراغه
ایجاد ژئوپارک و ثبت ملی و بین‌المللی آن را می‌توان در ردیف مهمترین مولفه‌های توسعه مراغه به شمار آورد زیرا این شهرستان علاوه بر منطقه فسیلی، ظرفیت‌های طبیعی بسیاری چون غارهای کم‌نظیر، چشمه‌های گوارا و کوه‌هایی ارزشمند از لحاظ زمین‌شناسی دارد و تعریف تک‌تک آنها به عنوان ژئوسایت، می‌تواند مجموعه‌ای بی‌بدیل برای ایجاد ژئوپارک در مراغه باشد.
رئیس انجمن دیرینه‌شناسی ایران در مورد وضعیت ژئوپارک‌های کشور می‌گوید: هم‌اکنون در کشورمان سه ژئوپارک قشم، طبس و ارس به ثبت رسیده که از این میان تنها ژئوپارک قشم جهانی است و دو منطقه دیگر نیز در مرحله ارزیابی برای پیوستن به شبکه جهانی قرار دارد.
به گفته «عباس قادری» تاثیری که معرفی و ایجاد ژئوپارک‌ها در روند توسعه دارد، قابل توجه بوده و در زمینه‌های گردشگری و توسعه اقتصادی قابل بررسی است.
وی به ژئوپارک طبس اشاره و بیان کرد: ۱۳۰ ژئوسایت در این ژئوپارک شناسایی و در پرونده ملی آن ثبت، و برای ثبت جهانی این منطقه در یونسکو نیز ۴۰ مورد از این ژئوسایت‌ها انتخاب شده در حالی که استاندارد جهانی برای این منظور ۲۰ ژئوسایت است.
وی با تاکید بر اینکه در ژئوپارک و ژئوسایت‌های طبس آبادانی‌های قابل توجهی ایجاد شده، اظهار داشت: مردم محلی در نتیجه تبلیغات و فعالیت‌های رسانه‌ای به عنوان همیاران این پارک بسیج شده‌اند.
به گفته وی ژئوسایت می‌تواند سنگ بنای توسعه فرهنگی و اقتصادی باشد و بر همین اساس نیز با توجه به ظرفیت‌های موجود، ایجاد ژئوپارک جزو مهمترین مولفه‌های توسعه مراغه محسوب می‌شود.
ارزیاب بین‌المللی شبکه ژئوپارک‌های جهانی یونسکو که از طریق ارتباط تصویری در این میزگرد حضور داشت، به نهادسازی در شهرستان تاکید کرد و گفت: برای ایجاد و ثبت ژئوپارک در قشم و ارس ساختار مدیریتی واحدی وجود داشت و در طبس هم فرمانداری ویژه و بخش خصوصی به عنوان حامی مالی به میدان آمده بودند.
«علیرضا امری کاظمی» که اکنون مدیر ژئوپارک جهانی قشم است، اضافه کرد: برای این منظور هیئت امنایی شامل نهادها و بخش‌های تاثیرگذار در ژئوپارک از جمله محیط زیست، صمت، منابع طبیعی، شورای اسلامی شهر و امام جمعه باید تشکیل شود و تمامی جنبه‌های فرهنگی، تاریخی و زمین‌شناختی منطقه برای ایجاد ژئوپارک مورد توجه قرار گیرد.
به گفته وی حداقل ۳۰ تا ۵۰ ژئوسایت باید شناسایی و مجموعه آنها به عنوان ژئوپارک تعریف و پروژه‌های مطالعاتی با حضور اساتید و متخصصان تدوین شود که خروجی آن کار اجرایی ژئوپارک خواهد بود.
فرماندار مراغه تکمیل مرکز دیرینه‌شناسی کشور را خواستار شد
معاون استاندار آذربایجان‌شرقی و فرماندار ویژه مراغه نیز فعال‌سازی مرکز تحقیقات دیرینه‌شناسی کشور در مراغه را از سازمان محیط زیست خواستار شد و گفت: ایجاد ژئوپارک به فعالیت‌های پژوهشی نیاز دارد و بار این مسئولیت را مرکز تحقیقات می‌تواند بر عهده بگیرد.
«اسدیان» همچنین تاسیس پژوهشکده دیرینه‌شناسی در یکی از مراکز دانشگاهی مراغه در کوتاه‌مدت را پیشنهاد داد و بیان کرد: برای این منظور باید امکانات زیرساختی و هیئت علمی جذب شود.
استفاده از ظرفیت دانشگاه‌های منطقه تا زمان تکمیل مرکز تحقیقات دیرینه‌شناسی
عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان نیز استفاده از ظرفیت دانشگاه‌های تبریز و زنجان تا زمان تکمیل مرکز تحقیقات دیرینه‌شناسی کشور را مورد تاکید قرار داد و بیان کرد: بهره‌گیری از ظرفیت علمی این دانشگاه‌ها می‌تواند مسئولان محلی را در ایجاد ژئوپارک مراغه یاری کند.
«میرزایی عطاآبادی» اظهار داشت: ژئوسایت‌های مراغه با بهره‌گیری از ظرفیت علمی مراکز دانشگاهی می‌تواند شناسنامه‌دار شود و در صورتی که یافته‌های حفاریها در اختیار دانشجویان و پژوهشگران قرار گیرد، می‌توان از ظرفیت پایان‌نامه‌ها و طرح‌های پژوهشی نیز در این زمینه استفاده کرد.
وی اضافه کرد: استفاده از حمایت‌های مالی بخش خصوصی و نیز بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه‌ای و شهرستانی نیز می‌تواند انجام پژوهش‌های منتهی به ایجاد ژئوپارک در مراغه را تسهیل کند.
آزمایشگاه دیرینه‌شناسی در مراغه ایجاد شود
رئیس انجمن دیرینه‌شناسی ایران نیز ایجاد یک آزمایشگاه را مورد تاکید قرار داد و گفت: ایجاد آزمایشگاه دیرینه‌شناسی در طبس موجب شده بود تا دیرینه‌شناسان کشور با هدف انجام آزمایش‌های تخصصی برای مدت‌های طولانی در این شهرستان استقرار یابند و خروجی پژوهش‌ها در خدمت ایجاد ژئوپارک قرار گیرد.
«قادری» ایجاد گروه زمین‌شناسی در دانشگاه مراغه را زمینه‌ساز تربیت نیروی علمی برای نسل‌های آینده عنوان کرد و افزود: چند سال قبل نیز این موضوع در دستور کار قرار گرفته بود و در صورتی که تحقق یابد، به ایجاد ژئوپارک مراغه کمک خواهد کرد.
لزوم ایجاد موزه‌ای در شان بهشت دیرینه‌شناسان جهان
داود غنی‌پور، معاون محیط طبیعی اداره‌کل محیط زیست آذربایجان‌شرقی نیز در مورد لزوم ایجاد موزه‌ای در شان بهشت دیرینه‌شناسان جهان بیان کرد: هدفگذاری در این زمینه باید بر مبنای مشارکت و مطالبه عمومی باشد.
به گفته وی ایجاد ژئوپارک در مراغه زمینه را برای رونق ژئوتوریسم و سایر حوزه‌های مرتبط فراهم خواهد کرد و سرمایه‌گذاران نیز به سراغ این بخش خواهند آمد.
چالش‌های حفاظت از اثر طبیعی، ملی و فسیلی مراغه
همانطور که پیش از این نیز بیان شد، تحت تاثیر مطالعات پایه‌ای سازمان محیط زیست، هزار و ۲۶ هکتار از اراضی اطراف رودخانه مردق از روستای مردق تا روستای آغاجری به عنوان منطقه اثر طبیعی ملی فسیلی مراغه معرفی شد اما اکنون همین اثر شاهد کاشت درختان سیب و گاهی ساخت و ساز است و امکانات محدود اداره محیط زیست مراغه جوابگوی حفاظت از این اثر نیست.
رئیس اداره محیط زیست مراغه در این میزگرد بیان کرد: برای رفع این مشکل حقوق متقابل صاحبان اراضی و سازمان محیط زیست باید به طور همزمان مورد توجه قرار گیرد.
به گفته «زارع» باید تعامل مناسبی در قالب گفتمان‌ها و نشست‌ها با جوامع محلی شکل بگیرد زیرا در حال حاضر امکانات و زیرساخت‌ها و اعتبارات مناسبی برای حفاظت فیزیکی در این منطقه وجود ندارد.
وی ادامه داد: فهم مشترک هم در این زمینه وجود ندارد زیرا در یک اثر طبیعی و ملی حتی امکان استخراج فسیل هم وجود ندارد و این اثر باید برای آینده حفظ شود در حالی که مردم محلی تصور می‌کنند که کشت درخت و برخی ساخت و سازهای کوچک مشکلی ندارد.
«یزدانی» از کارشناسان زمین‌شناسی نیز در این زمینه بیان کرد: این موضوع باید در افکار عمومی برجسته‌سازی شود که حتی برداشت فسیل هم در این هزار و ۲۶ هکتار فرآیندی تخریبی و ممنوع است و می‌تواند نمونه‌ها و شواهد زیستی را از بین ببرد.
به گفته وی مردم محلی اطلاعات اندکی در زمینه فسیل‌ها و محیط زیست منطقه دارند و با هویت‌بخشی به دیرینه‌شناسی، خود مردم می‌توانند حافظان مناسبی برای این ذخایر ارزشمند باشند.
وی تاکید کرد: مردم باید گنجینه‌های بزرگ منطقه را بشناسند و نسبت به حفاظت از حساس‌تر شوند و این موضوع از رسالت‌های کارگروه ایجاد ژئوپارک مراغه به شمار می‌رود.
تراکم بالای فسیل مهره‌داران هفت تا ۹ میلیون ساله، منطقه فسیلی مراغه را به بهشت فسیل‌شناسان تبدیل کرده و دنیای پر رمز و راز حیواناتی چون فیل، زرافه، ببر دندان شمشیری، انواع گاوها، آهو، کرگدن و اسب را پیش‌روی دیرینه‌شناسان جهان قرار داده اما در میان همه این فسیل‌ها، آثار به جامانده از میمون‌ها و کرگدن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
«منطقه فسیلی مراغه» به اذعان کارشناسان جزو پنج منطقه پر اهمیت دارای فسیل مهره‌داران جهان به شمار می‌رود و از نظر ذخیرگاه دیرینه‌شناسی و مطالعه جغرافیای دیرینه صفحه «اوراسیا» دارای اهمیت ویژه‌ای است تا جایی که با کاوش و استخراج جدید نمونه‌های موجود در سایت مراغه، می‌توان به معرفی بیش از پیش ظرفیت‌های جهانی رسید.
به گفته مسئولان امر و بر اساس تحقیق‌های زمین‌شناسی و فسیل‌شناسی، فسیل حیواناتی که از منطقه فسیلی مراغه استخراج شده، به اجداد حیوانات امروزی در آفریقا تعلق دارد و همین موضوع مطالعات دیرینه‌شناسی در این کهن‌شهر را جذاب‌تر کرده است تا جایی که مرکز تحقیقات دیرینه‌شناسی کشور نیز در مراغه استقرار دارد.
منطقه فسیلی مراغه در مسیرهای مهاجرتی پستانداران دوران سوم یعنی مسیرهای مهاجرتی مابین اروپا، آفریقا و آسیای شرقی قرار دارد و گونه‌زایی جانوران فسیلی (پستانداران) در میوسن فوقانی نوار آذربایجان به خصوص در سایت مراغه نیز بر اهمیت آن افزوده است.
تراکم بالای قطعات فسیلی در واحد حجم لنزهای فسیلی، پراکنش وسیع لنزهای فسیل مهره‌دار در مساحت حدود ۴۰ هزار هکتار، تنوع بالای گونه‌های جانوری موجود در لنزهای حفاری شده و دسترسی نسبتا آسان به لنزهای فسیل مهره‌دار و حفظ شدگی مناسب قطعات فسیلی در سایت مراغه نسبت به سایر سایت‌های فسیل مهره‌داران جهان نیز موجب شده است تا بر اهمیت آن افزوده شود.
اما منطقه فسیلی مراغه همه ماجرای ایجاد ژئوپارک مراغه نیست و این شهرستان از لحاظ زمین‌شناسی و طبیعت، ظرفیت‌های بی‌بدیل دیگری هم دارد؛ تا جایی که این ظرفیت‌های نیازمند شناسایی و معرفی اکنون برای صاحب‌نظران هم ناشناخته است؛ ظرفیتی که زمینه را برای تعریف مجموعه ژئوسایت‌ها و ایجاد ژئوپارک فراهم می‌کند.
منبع: ایرنا
