آسیب شناسی ساخت سد در الیگودرز

به گزارش نبض انرژی، اگر چه نمی توان منکر اثرات مفید برخی طرح های آب منطقه ای از جمله احداث چند سد در شهرستان الیگودرز شد  اما در این بین جمعیت کثیری از ساکنان این شهرستان خصوصا کشاورزان خسارات سنگینی را در اثر سدسازی متحمل شدند. 

از روان آبهای الیگودرز که سدهای گلپایگان و خوزستان و قم را سیراب می کند تا زخم های بجا مانده از قمرود و نگرانی مردم در پرداخت مطالباتشان و عدم تکمیل سدهای در دست ساخت الیگودرز زخم هایی هستند که هر روز کهنه تر می شوند.

هر چند  برخی انتقادات به افتتاح زود هنگام برخی سدهای الیگودرز انتقادی بجاست اما تسریع در احداث سدهای در دست اقدام امری ضروری تر است. 

درعین حال باید یادآور شد ؛ شاید احداث سدهای مختلف بتواند در مقاطعی بیکاری را در شهرستان  کاهش دهد اما با پایان عملیات سدها ، آن جمعیت مجددا به آمار بیکاران الیگودرز اضافه می شود. 

اجرای طرح  آب  قمرود  با اینکه واکنش های مختلفی را در پی داشت اما در نهایت افتتاح شد اما همواره این انتقاد بر آن وارد است که ؛ حجم عظیمی از بهترین منابع آبی را که به نام الیگودرز بود را به کام دیگران  کرد.

کارشناسان  در اظهار نظرهای مختلف معایب این پروژه را برای الیگودرز و محاسن آن را برای شهرهای در مسیر گفتند اما آنچه مورد تاکید و توجه بیشتری باید قرار گیرد ؛ خسارت های این طرح برای شهرستان الیگودرز است که در این گزارش سعی می شود به برخی از این موارد پرداخته شود.

مروری بر روند اجرای طرح قمرود به الیگودرز 

در اسفندماه سال ۱۳۸۰ عملیات اجرایی طرح عظیم انتقال آب از سرشاخه های “دز” واقع در الیگودرز به استان قم آغاز و مقرر شد که طرح مذکور با هدف تامین نیاز آبی درازمدت شهرهای قم، دلیجان، محلات، خمین و گلپایگان از طریق ساخت چهاربند انحرافی بر روی رودخانه های شهرستان الیگودرز و با احداث ۳۶ هزار و ۲۰۰ متر تونل اجرا شود.

یک فعال رسانه در الیگودرز در این زمینه می گوید: هنگام شروع عملیات اجرایی پروژه قمرود، مقرر شد که سالانه ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب از شهرستان الیگودرز به شهرهای مذکور انتقال داده شود اما متاسفانه اکنون میزان انتقال آب با افزایشی غیرقابل باور ۷۰۰ میلیون مترمکعب اعلام شده که در این صورت روستاهای این منطقه با مشکل جدی مواجه خواهند شد.

عباس شاه علی افزود: البته شاید بعضا با این مورد احساسی برخورد کنند  و بدون اطلاع کافی از طریق انتقال آب مذکور بگویند: «این آب سالها بیهوده هدر رفته و ایجاد بستر انتقال آن به شهرهای دیگر هیچگونه زیانی به منطقه وارد نخواهد کرد»! در پاسخ، بیان این نکته ضروری به نظر می رسد که اولا، هرز رفتن آب با بسترسازی و ایجاد امکانات وسیع جهت انتقال آن تفاوت بسیاری دارد.

وی گفت: نکته دیگر اینکه ؛ هنگامی که بیش از ۳۶ کیلومتر تونل کارشناسی شده و عریض در بهترین مسیر جذب آن احداث شود دیگر آبی برای منطقه نمی ماند، زیرا تمام آبهای زیرزمینی منطقه به سمت تونل زه کشی شده و باعث خشک شدن کلیه چشمه ها، قنوات و رودخانه های منطقه خواهد شد که این معضل از هم اکنون در بعضی روستاهای الیگودرز بروز پیدا کرده و باعث تخلیه این روستاها از سکنه شده است و چنانچه اقدامی اساسی صورت نگیرد در آینده این طرح به یکی از بحرانهای الیگودرز تبدیل خواهد شد.

شاه علی بیان کرد: هر چند در موارد مختلف مسئولان از انتقال آب الیگودرز به عنوان یکی از مشکلات اساسی منطقه و حتی استان نام می برند و در این راستا بارها استاندار و نمایندگان لرستان ضمن انتقاد از انجام این طرح خواستار رسیدگی شده اند، اما آنگونه که شایسته است تاکنون اقدامی عملی صورت نگرفته است.

وی افزود: حتی در مورد افزایش میزان انتقال آب، خسارات وارده به روستاییان و کشاورزان منطقه، حق آب الیگودرز و علت عدم اختصاص قسمتی از این آب به خود شهرستان هیچگونه سؤالی از وزیر نیرو در صحن علنی مجلس نشده است و متاسفانه به اعتراضات سطحی آن هم در بخشی از سخنرانی ها بسنده شده است. 

این فعال رسانه ای گفت:منابع خدادادی باید برای استفاده همه مردم ایران و حتی کشورهای دیگر مورد استفاده قرار گیرد، اما آیا قربانی کردن یک منطقه محروم برای آبادانی مناطقی دیگر شایسته است؟! همانگونه که نمی توان استانی همچون خوزستان آن هم با این همه منابع خدادادی و سرشار از درآمد را با شهرستانی همچون الیگودرز که مردم آن با کشاورزی و دامداری امرارمعاش می کنند مقایسه کرد.

شاه علی افزود: در این خصوص ، با تصویب مجلس شورای اسلامی، سالانه معادل ۲ درصد درآمد نفت کشور به مناطق نفت خیز بویژه استان خوزستان اختصاص می یابد اما شهرستان الیگودرز حتی از دریافت حق آب خود محروم شده است.

آب رفته به جوی بازگشت!

اگر چه به نظر میرسد پرونده قمرود بسته شده و دیگر هیچ اقدامی برای بازگشت آب رفته به جوی نمی توان انجام داد اما نماینده الیگودرز در مجلس شورای اسلامی از  تلاش برای گرفتن امتیاز از قمرود می گوید: آنچه می توانیم باید تلاش کنیم تا با گرفتن امتیاز از قمرود التیامی  بر دردهای کهنه این مردم باشیم .

محمد خدابخشی گفت: خسارات قمرود به حدی است که مشکلات مردم برای تامین آب شرب و صنایع نیز مضاف بر مشکلات تامین آب کشاورزی شد.

نماینده الیگودرز بیان کرد: در همین خصوص از وزارت نیرو پیگیری و بخشی از مشکلات آب شرب شهر الیگودرز را حل کردیم.

 مدیرآب منطقه ای الیگودرز نیز در این زمینه می گوید: با پیگیری‌های صورت گرفته مقرر شد، سالانه ۵ میلیون متر مکعب از رودخانه قمرود برای تامین آب شهرستان برداشت شود.

علی اکبری  افزود: بیش از ۲ میلیون مترمکعب از این مقدار آب تخصیصی برای شرب ۹۹ روستای خسارت دیده از طرح قمرود مجوز صادر شده است و مابقی نیز برای حوزه صنعت در الیگودرز استفاده خواهد شد. 

وی بیان کرد: با توجه به اینکه ما در شهرستان می بایست آب  مورد نیاز خود را از سر شاخه های قمرود در “قالیکوه” تهیه می کردیم و ان امر مستلزم هزینه ای کلان بود اما با تلاش های نماینده الیگودرز مجوز برداشت آب از تونل اخذ شد.

مدیر آب منطقه ای الیگودرز گفت: تاکنون از این سه میلیون متر مکعب برداشت  آب  از تونل قمرود هیچ استفاده ای نداشته ایم  و آغاز کار با برداشت آب برای ۹۹ روستا بوده است.

 ۵۰ درصد ظرفیت سدهای لرستان در الیگودرز ایجاد شده است

بنا بر گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان ؛ الیگودرز با داشتن پنج سد “حوضیان”، “خان آباد”، “رودبار”، “کزنار” و “عالی محمود” ۵۰ درصد ظرفیت سدسازی در لرستان را به خود اختصاص داده است.

رضا میرزایی  در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه در سالهای گذشته به دلیل خشکسالی در هیچ کدام از پروژه های آب منطقه ای لرستان تخصیص برداشت آب نداشتیم اظهار داشت: سال گذشته موفق شدیم برای هشت سد در دست ساخت و ساخته شده الیگودرز  از طرح قمرود ۴۶  میلیون متر مکعب آب تخصیصی بگیریم.

به گفته وی در ظرف سه سال گذشته هیچگونه تخصیصی خرد تحت عنوان  بهره برداری از چاه به استان اختصاص داده نشده است . 

میرزایی وی با بیان اینکه تخصیص بخش کشاورزی در کل کشور صفر است افزود: در خصوص سد حوضیان به دلیل قرار گرفتن در بالا دست شهرک صنعتی الیگودرز تخصیص صنعتی آب داریم.

وی گفت:سال گذشته به دلیل بارش خوب باران و جاری شدن سیلآب کل زمینهای تملک نشده بالا دست سد حوضیان زیر آب رفته که هم اکنون شاهد مطالبه خسارت و  گلایه مندی برخی از کشاورزان منطقه هستیم. 

میرزایی با بیان اینکه هنوز جلسه ای برای برآورد خسارت بع باغداران و کشاورزان در سطح شهرستان انجام نشده است اظهار داشت: البته ما کل خسارات مالکان را طبق نظر کارشناسان پرداخت خواهیم کرد و در سالهایی که بدون تملک ، زمین آنها زیر آب رفته خسارت کشاورزی و باغداری  را دریافت خواهند کرد.

وی با بیان اینکه برخی کشاورزان و خسارت دیدگان در جریان بالا آمدن آب سد متضرر شده اند گفت: مالکان اطراف سد  مرحله به مرحله و با تناسب بالا آمدن آب سد مطالبات خود را دریافت کرده و زمین آنها طبق نظر کارشناس تملک شده است و این روند با شیب ملایم ادامه داشت اما سال گذشته سیلاب عظیم موجب پر شدن و سر ریز آب سد شد که خسارتی به کشاورزان وارد کرده است.

مدیر عامل شرکت آب منطقه ای لرستان  گفت: در کل لرستان ۱۳ سد وجود دارد که این سدها عمدتا برای مصارف کشاورزی شرب و صنعت قابل استفاده هستند .

میرزایی افزود: سد رودبار ۲۲۸ میلیون متر مکعب، حوضیان ۳۸ میلیون متر مکعب، سد عالی محمود ۱۵ میلیون متر مکعب ، سد خان آباد۱۴ میلیون متر مکعب و سد کزنار نیز ۱میلیون متر مکعب آب و به همین میزان نیز از همین سدها برداشت آب می شود.

احداث سد و نگرانی های مردم

اگر چه احداث سدهای مختلف  با صرف میلیاردها تومان هزینه موجب خوشحالی مردم و کشاورزان شد اما نگرانی هایی نیز در پی داشت .از زیر آب رفتن بدون تملک برخی زمینهای زراعی و باغی کشاورزان الیگودرز گرفته تا اجرای برخی پروژه ها که اهداف آب شرب بودن برخی سدها را در هاله ای از ابهام فرو برده است.

یکی از اهداف احداث سد حوضیان مصارف شرب در صورت نیاز است اما ایجاد سایت پرورش ماهی در قفس موجب نگرانی مردم الیگودرز شد و علی رغم وعده و وعیدهای مختلف همه مسئولین جهت جمع آوری پرورش ماهی در قفس سد حوضیان، اما  هرگز چنین اتفاقی نیفتاد.

حالا اما در سکوت اجرای پرورش ماهی در قفس که موجب تکدر خاطر افکار عمومی الیگودرز شد،اعتراضات به آبگیری بدون تملک در سد حوضیان و عدم پرداخت دیون و تکمیل نشدن برخی اهداف تعریف شده در برخی سدهای الیگودرز مدیر عامل آب منطقه ای لرستان و معاونین اش و خسارت دیدگان و برخی مسوولین الیگودرز   را در جلسه ای برای پیگیری مطالبات مردم الیگودرز از آب منطقه ای لرستان دور یک میز جمع کرد .

نگرانی های  مالکان اطراف سدهای الیگودرز

مالکان اطراف سد حوضیان که زمین های زراعی آنها زیر آب رفته است در اعتراض به افتتاح زود هنگام سد حوضیان می گویند قبل از اینکه تکلیف زمینهای زیر آب رفته مشخص شود این سد افتتاح شده است .

یکی از زارعین و خسارت دیدگان ساکن روستای جوشان به ایرنا گفت:پنج سال است زمین های ما  زیر آب رفته  و هیچ کس پاسخگوی ما نیست که مطالبات را پرداخت کند.

ایرج احمدی گفت:در  سد حوضیان بیش از ده هزار نهال از روستائیان الیگودرز  زیر آب رفته ولی کسی غرامت پرداخت نکرده است.

وی گفت: به تنهایی از  من ۶ هکتار زمین زیر آب  رفته که قیمت   هر متر زمین ۱۰۰ هزار تومان است که امور آب ، پاسخ قانع کننده نمی دهد .

جعفر سرلک یکی دیگر از خسارت دیده های احداث سد حوضیان می گوید: هفت هزا نهال از بنده شامل  سه هزار اصله نهال ، ۲هزار درخت انگور و  ۲ هزار صنوبر  از من زیر آب رفته است.

ضرورت پرداخت دیون سدهای خان آباد و حوضیان

بنا بر گفته  مسوول دفتر نماینده  الیگودرز، همه روزه کشاورزان و خسارت دیدگان مقابل دفتر نماینده حضور دارند و منتظر تحقق حقوق خود هستند و انتظار داریم مسوولین مشکلاتشان را بررسی کنند.

در همین خصوص خدابخشی نماینده مردم الیگودرز در مجلس شورای اسلامی می گوید : در ساخت سد “حوضیان” و “خان آباد” مطالبات مردم پرداخت نشده و این دیون باید سریعا پرداخت شود.

وی افزود:امور آب منطقه ای لرستان باید نسبت به تکمیل و اتمام شبکه آبیاری پایین دست ۲ سد حوضیان و خان آباد اقدام کند و کشاورزان این منطقه را از بلاتکلیفی نجات دهد.

خدابخشی گفت:علی رغم سرمایه گذاری کلان بیش از ۲۰ سال از توقف ایستگاه پمپاژ تیران و قاسم آباد می گذرد که مطالبه ما از امور آب راه اندازی مجدد این ایستگاه پمپاژ است.

وی بیان کرد: امور آب به وضعیت نامناسب رودخانه شهر الیگودرز از پل ده محمدرضا تا حد فاصل پل کاظم آباد توجه کند و  از اعتبارات طرح باز آفرینی شهری رودخانه الیگودرز را ساماندهی کند تا خطرات زیست محیطی آن کاسته شود.

خدابخشی با اشاره به مشکلات مردم روستاهای الیگودرز در بحث تخصیص آب کشاورزی گفت:۶ حلقه چاه و ۲۰۰ هکتار از اراضی ساکنان خان آباد در بلاتکلیفی قرار دارد و امور آب موظف است آن مشکلات را بررسی و حل و فصل کند.

وی گفت: در الیگودرز گیاهان دارویی اولویت مهم کشاورزی است و برای تامین آب و تخصیص از سد کزنار میتواند مشکل این تولید کنندگان را حل کند.

رودخانه های الیگودرز  لایروبی می شود

بنا بر گفته مدیرآب منطقه‌ای الیگودرز ؛ یک میلیارد تومان برای لایروبی و رسوب‌برداری رودخانه‌های این شهرستان تخصیص یافته  که از این رقم ۵۰۰ میلیون تومان برای لایروبی رودخانه شول آباد تخصیص داده شده است.

علی اکبری افزود:  با این مبلغ می توان ۲ کیلومتر از این رودخانه را لایروبی کرد و مابقی آن نیز برای مرمت پل جوشان در نظر گرفته شده که بزودی عملیات آن آغاز می شود.

وی با بیان اینکه برخی رودخانه های شهرستان دره های بسیار عمیقی داشته و نیاز به لایروبی ندارند اظهار داشت: در کل شهرستان بیش از ۳۰۰ کیلومتر رودخانه اصلی از جمله رودخانه زر و  بزنوید در مواقع بروز سیل پر خطر هستند و نیاز به لایروبی دارند.

مدیر آب منطقه ای الیگودرز گفت: در الیگودرز بیش از ۲۰۰ کیلومتر رودخانه غیر اصلی و عمدتا فصلی وجود دارد که برخی از آنها که در روستاها قرار دارند باید لایروبی شوند.

وی گفت: سال گذشته نیز بیش از ۱.۵ کیلومتر از رودخانه چمن سلطان و سور با اعتبار حدود ۵۰۰ میلیون تومان لایروبی شد. 

بدون شک یکی از سیاستهای دولت  این است که منابع خدادادی هر منطقه ابتدا برای آبادانی همان منطقه صرف شود سپس دیگر مناطق را بهره مند کند و بارها مسوولین این رویه را یکی از معانی واقعی عدالت اعلام کرده است.

بنا بر تایید کارشناسان  اگر سالانه از میزان ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب انتقالی تنها مقدار ۶۰ میلیون مترمکعب به الیگودرز اختصاص یابد بدون شک ۱۰ هزار هکتار از اراضی زراعی منطقه آبیاری خواهد شد.

منبع :‌ایرنا