احداث پالایشگاههای غیر متمرکز از منظر زیست محیطی
احداث پالایشگاههای غیر متمرکز از منظر زیست محیطی
معاون برنامه ریزی وزیر نفت با تاکید بر اینکه احداث پالایشگاه‌ها به صورت غیرمتمرکز از لحاظ زیست محیطی و پدافند غیرعامل مزیت بیشتری دارد، گفت: با توجه به کاهش صادرات نفت اگر میزان تنفس خوراک در سالی بیشتر از سهم صندوق توسعه ملی بود دولت باید تدابیر جدیدی اتخاذ کند.
معاون برنامه ریزی وزیر نفت با تاکید بر اینکه احداث پالایشگاه‌ها به صورت غیرمتمرکز از لحاظ زیست محیطی و پدافند غیرعامل مزیت بیشتری دارد، گفت: با توجه به کاهش صادرات نفت اگر میزان تنفس خوراک در سالی بیشتر از سهم صندوق توسعه ملی بود دولت باید تدابیر جدیدی اتخاذ کند.
به گزارش  نبض انرژی، ساخت پالایشگاه و حرکت از خام‌فروشی نفت به سمت تولید و صادرات فرآورده‌های نفتی یکی از اولویت‌هایی است که همواره تحت تاثیر وابستگی بودجه دولت‌ها به فروش نفت خام مورد غفلت قرار گرفته بود. پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت مجدد تحریم‌های نفتی از آبان‌ماه 97، میزان صادرات نفت خام ایران با محدودیت جدی مواجه شده و از 2.5 میلیون بشکه در روز به زیر 500 هزار بشکه  در روز رسیده است. در نتیجه گذر از خام‌فروشی نفت و حرکت به سمت ساخت و توسعه پالایشگاه و صادرات فرآورده‌های نفتی بیش از گذشته اهمیت یافت.
در این راستا، اجرای قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت با استفاده از سرمایه‌های مردمی» پس از تصویب در مجلس و تدوین آیین نامه آن در هیئت دولت‌، هم‌اکنون در دستور کار وزارت نفت قرار دارد. پس تدوین آیین‌نامه اجرایی این طرح و فراخوان عمومی وزارت نفت، 117 تقاضا برای ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه توسط بخش خصوصی به وزارت نفت ارسال شده است که از این بین 74 طرح مورد تایید قرار گرفته‌اند.
اما به اعتقاد کارشناسان آیین‌نامه ساخت پالایشگاه برای رسیدن به هدف نهایی دو چالش اساسی را در پیش رو دارد. یکی از چالش‌های ناظر به میزان اعطای تنفس خوراک برای ساخت پالایشگاه است. در روش تنفس خوراک، ابتدا یک پتروپالایشگاه به کمک سازمان بورس و با استفاده از سرمایه های مردمی تامین مالی می شود و طی مدت 4 سال ساخته می شود. سپس به محض بهره‌برداری از یک تا دو سال تنفس خوراک برخوردار می شود. این تنفس خوراک از محل نفتی است که به دلیل تحریم های نفتی با کاهش تکلیفی تولید مواجه شده است. به این معنا که پتروپالایشگاه یک تا دو سال خوراک نفت خام را از صندوق توسعه ملی دریافت می کند ولی هزینه خوراک را علی‌الحساب پرداخت نمی‌کند و جزء بدهی پتروپالایشگاه به حساب می‌آید و سپس در سال‌های آینده به صورت اقساطی آن را بازپرداخت خواهد کرد. حال با توجه به اعمال تحریم‌های نفتی و کاهش صادرات نفت ایران، اگر میزان صادرات نفت را روزانه 500 هزار بشکه در نظر بگیریم، سهم 36 درصدی صندوق از این میزان صادرات 180 هزار بشکه خواهد شد. در حالیکه ممکن است تقاضا برای ساخت پالایشگاه بیش از این مقدار باشد و قانون نیز برای احداث پالایشگاه تا سقف 2 میلیون بشکه مجوز صادر کرده است. پس در نتیجه اعطای تنفس خوراک از سهم صندوق توسعه ملی ممکن است محدودیت جدی در مسیر اجرای موفقیت‌آمیز این طرح ایجاد کند.
غفلت وزارت نفت از وظایف حاکمیتی در انجام مطالعات فنی و اقتصادی و تعیین هاب انرژی و در نتیجه احداث جزیره‌ای پالایشگاه‌ها نیز یکی دیگر از انتقادات جدی به مفاد آیین‌نامه تدوین شده توسط وزارت نفت بود. در این بین کارشناسان معتقدند که طرح توسعه پتروپالایشگاه‌ها به طور گسسته تکرار خطاهای فاحش خط اتیلن غرب است و وزارت نفت به جای تمرکززدایی در پروژه‌های پالایشی باید این پالایشگاه‌ها را در قالب پارک‌ها و مجتمع‌های پالایشی احداث کند؛ مشابه آنچه در احداث پتروشیمی‌ها در عسلویه پیاده‌سازی شده است.
در این راستا بررسی بررسی ابعاد و اهمیت دو چالش مطرح شده با هوشنگ فلاحتیان، معاون برنامه ریزی وزیر نفت به گفتگو نشستیم. مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:
* اگر میزان تنفس خوراک در سالی بیشتر از سهم صندوق توسعه بود دولت تدابیر جدیدی اتخاذ می‌کند
* 15 خردادماه، آخرین مهلت متقاضیان برای ارسال مطالعات فنی و اقتصادی طرح پالایشی
یکی از چالش‌های موجود برای احداث پالایشگاه تا سقف 2 میلیون ناظر به کاهش سهم صندوق توسعه ملی در نتیجه کاهش صادرات نفت است. یعنی وقتی صادرات نفت ایران از 2 میلیون بشکه به 500 هزار بشکه برسد طبیعتا سهم صندوق نیز به 180 هزار بشکه می‌رسد. یعنی طبق قانون تنها 180 هزار بشکه می‌توان از سهم صندوق توسعه ملی به عنوان تنفس خوراک به واحدهای پالایشی اعطا کرد حال آنکه سقف اعطای مجوز تا میلیون بشکه است. به نظر شما این چالش چقدر جدی است و راهکار وزارت نفت برای حل این مشکل چیست؟
فلاحتیان: بخش‌های خصوصی که برای احداث پالایشگاه اقدام می‌کنند؛ یکسری مرحله تامین مالی دارند و تهیه طرح و زمین و موضوعات مختلفی از این دست که حدود یک سال طول می­کشد. بعد از این مرحله ما پیش بینی می­کنیم حدود سه سال خود مراحل احداث پالایشگاه طول می‌کشد تازه اگر که بتوانند تامین مالی از بازار سرمایه را در وقت مناسبی انجام دهند و یا از منابع مالی خودشان استفاده کنند. در نتیجه به صورت طبیعی احداث پالایشگاه طبق طرح پیش‌رو در حدود سه الی چهار سال زمان می‌برد. یعنی ما داریم برای شرایطی صحبت می­کنیم که حدود سه تا چهار سال آینده است. لذا باید تصویرسازی‌مان از میزان صادرات نفت را بر اساس 3 الی 4 سال آینده انجام دهیم. در همین راستا و برای حل همین چالش، تفاهمی با صندوق توسعه ملی را اخیرا امضا کردیم که باید توسط هیات عامل خود صندوق توسعه بررسی شده و در صورت موافقت به تصویب برسد.  
بنابراین ما با طرح­هایی مواجه هستیم که تنفس خوراکی که می­خواهند استفاده کنند پس از دوره احداث و بهره‌برداری شروع می­شود. یعنی حدود بین 3 تا 5 سال آینده که به سرعت پیشرفت پروژه‌ها بستگی دارد. پس موضوع احداث پالایشگاه و اعطای تنفس خوراک برای الان نیست که ما تحریم هستیم یا قیمت نفت پایین است و از این دست چالش‌ها وجود دارد. در نتیجه برای اینکه تکلیف سرمایه‌گذاران در حوزه تنفس خوراک مشخص کنیم باید فرضیاتی برای آینده در نظر بگیریم.
این فرضیات را اگر بر مبنای بدبینانه در نظر گرفته شود که اصلا نمی­توانیم حرکتی انجام دهیم زیرا مثلا تحولات بازار نفت الان واقعا امیدوارکننده نیست. پس باید فرضیات بر مبنای نگاه خوشبینانه باشد. مثلا فرض کنید بر این اساس که ما در 4 سال آینده، 2 تا 2.5 میلیون بشکه صادرات داشته باشیم. البته اینها فرضیات است و هیچ کس نمی­داند چهار سال آینده تحریم ما منقبض‌تر می‌شود یا خیر. ضمن اینکه حتی اگر تحریم هم نباشد، اگر نیاز به اصلاح قانون یا اذن رهبری داشته باشد، باید در آینده تدابیری اتخاذ شود که خوراک در اختیار پالایشگاه‌ها به صورت نسیه در آن بازه زمانی مربوطه قرار بگیرد تا بتوانند تعهداتی مالی که به بازار سرمایه دارند را عمل کنند.
بنابراین با این توضیحاتی که دادم وزارت نفت مشکلی در رابطه با این بحث ندارد و می­توانیم با بخش خصوصی قرارداد بیست ساله تامین خوراک ببندیم و متناسب با سرمایه‌گذاری انجام شده و طبق آیین‌نامه و قانون، کار را پیش ببریم. اینکه قیمت نفت در آن زمان چه مقدار باشد هم ملاک نیست. شما فرض کنید پالایشگاهی با صرف هزینه یک میلیارد دلار احداث کنید، شما در واقع براساس همان میزان سرمایه‌گذاری بر مبنای قیمت روز نفت، بشکه نفت تحویل می­گیرید. اگر نفت قیمتش بیست دلار باشد طبیعتا تعداد بشکه بیشتری در قالب تنفس خوراک می‌­گیرید. اگر نفت گران‌تر شود تعداد بشکه‌ها کمتر می­شود. به هر حال معادل کل اصل سرمایه‌گذاری وزارت نفت تنفس خوراک می‌دهد.
به دلیل شرایط خاصی برای کرونا پیش آمد ما 15 روز زمان تحویل مطالعات فنی و اقتصادی سرمایه‌گذاران را افزایش دادیم. قبلا اعلام کرده بودیم آخر اردیبهشت بایستی این مطالعات را تحویل دهند، در حال حاضر این زمان به 15 خرداد تغییر پیدا کرده است. نکته دوم اینکه پس از اینکه مطالعات متقاضیان واصل شود، طبیعتا ما این طرح‌ها را براساس معیارهای فنی، پیچیدگی کار، نرخ بازدهی پالایشگاه­ها طبقه‌بندی خواهیم کرد.
در ادامه نیز بهترین طرح‌های متقاضیان را که فکر می­کنیم در اقتصاد ملی‌مان تاثیرگذار باشد، تا نیمه دوم شهریورماه تعیین می‌کنیم. قانونگذار سقف احداث پالایشگاه را دو میلیون بشکه در نظر گرفته است و تقاضاهایی که به ما واصل شده حدود 7 میلیون بشکه است. در نتیجه ما هم در تایید طرح‌ها بر مبنای سقف دو میلیون بشکه در نظر می‌گیریم.
این طرح‌ها چیزی در حدود 40 تا 50 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. بنابراین هزینه‌ها بسیار سنگین است. به صورت طبیعی در یک بازه زمانی 4-5 ساله می‌شود این پول را تامین و به پروژه تزریق کرد. بنابراین وزارت نفت به گونه‌ای برنامه‌­ریزی می­کند که اعطای تنفس خوراک این پالایشگاه‌ها در حد توان صندوق باشد. البته اگر شرایط به گونه‌­ای پیش رفت که میزان اعطای تنفس خوراک در سالی بیشتر از سهم صندوق بود نیز قانونگذار و دولت می­تواند تدابیر جدیدی اتخاذ کند.
به هر حال هدف کلی مجلس این بوده است که از خام‌فروشی جلوگیری کنیم و حتی الامکان نفتی که به صورت خام صادر می‌کنیم را به فرآورده نفتی تبدیل کرده و سپس با ارزش افزوده بیشتری صادر کنیم و در نتیجه درآمد دولت از طریق صادرات نفت خام تامین نشود بلکه از طریق فروش نفت به پالایشگاه‌های داخلی به دست آید.
*احداث پالایشگاه‌ها به صورت غیرمتمرکز از لحاظ زیست محیطی و پدافند غیرعامل مزیت بیشتری دارد
برخی کارشناسان معتقدند که طرح توسعه پتروپالایشگاه‌ها به طور گسسته تکرار خطاهای فاحش خط اتیلن غرب است و احداث پالایشگاه‌ها به صورت مجتمع‌ها به شدت هزینه‌های احداث را کاهش می‌دهد. نظر شما در این باره چیست؟
فلاحتیان: اولا من معتقد نیستم که خط اتیلن غرب موفق نبوده است. الان در مسیرش چندین پتروشیمی دارد کار میکند البته خب عده‌ای هم مجوز احداث پتروشیمی را گرفتند اما نتوانستند منابع مالی‌شان را تامین کنند. ولی الان از مجموع ظرفیت خط که 2 میلیون و 300 هزار تن است، 1.7 میلیون تن در حال مصرف است و با موافقت­‌های اصولی که صادر شده، فکر می­کنم ظرف 3-4 سال آینده تمام این ظرفیت مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین طرح خط اتیلن غرب نه تنها آمایش سرزمین درباره آن در نظر گرفته شده است بلکه با احداث پتروشیمی‌ها در استان­های مختلف توانست اشتغال را در کل استان­ها توزیع کند و مجموعه ارزیابی وزارت نفت این است که آن طرح موفق بوده است.
اما در پاسخ شما آیا بهتر نبوده این پتروپالایشگاه­ها مثلا مثل عسلویه متمرکز باشد. اولا قانونگذار گفته این پالایشگاه‌ها در سواحلی در عمق بیست کیلومتر احداث شوند و نگفته در ساحل فلان‌جا و در یک نقطه خاص احداث شود، تا مثلا استان فلان نیاید اعتراض کند که چرا من محروم هستم. ما از سواحل مکران از چابهار ساحل داریم تا به هرمزگان و خوزستان؛ پس پهنه وسیعی در نظر گرفته شده است. توزیع این پالایشگاه‌ها از نظر پدافند غیرعامل بسیار حائز اهمیت است. ما نباید این پالایشگاه‌‌ها متمرکز در یک جا ایجاد کنیم تا مسائل ایمنی و امنیتی نیز به طور کامل رعایت شود.دوم اینکه وقتی پالایشگاه‌ها متمرکز شوند چالش‌های زیست محیطی هم پیدا می­کنید. یعنی پساب انبوهی را در یک منطقه باید به دریا تزریق شود. هوا در یک نقطه به شدت آلوده می‌شود. کما اینکه در مناطقی که این تمرکزها را ایجاد کردیم، از نظر زیست محیطی بی‌مشکل نیستیم. البته احداث پالایشگاه‌ها به صورت مجتمع‌ها هم مزیت‌هایی دارد اما اگر به صورت پراکنده هم احداث شود مزیت‌های دیگری دارد. ضمن اینکه اگر موضوع اشتغال و محیط زیست را هم در نظر بگیرید و مباحث مربوط به پدافند غیرعامل را هم لحاظ کنیم به نظرم اگر اینها غیرمتمرکز باشد بهتر است.
بنابراین اگر این‌ها پراکنده احداث شود حتما از نظر پدافند غیرعامل و زیست محیطی بهتر است. اما ممکن است از نظر اقتصادی اینگونه نباشد و احداث به صورت مجتمع با توجه به سرشکن شدن هزینه‌ها از لحاظ اقتصادی بهتر است. نگاه کنید وقتی پتروشیمی یا نیروگاهی ساخته شود، پدافند غیرعامل می­گوید بروید در پهنه یک کوه این واحد را ایجاد کنید. ممکن است مجبور شوید سنگ را شکاف دهید و هزینه­های پروژه بالا برود بنابراین اگر همه این موضوعات را با توجه به چالش‌هایی که ما با دنیا استکبار داریم، در نظر بگیریم، اگر پراکنده باشند از این نقطه نظر بهتر است اگرچه ممکن است اگر ما در شرایط سیاسی آرام‌تری باشیم نگاهمان در این باره هم متفاوت باشد.
منبع: خبرگزاری فارس